پروفسور« سید حسن امین » انسانی از نوع انرژی مثبت ، تدین و جنس سازندگی به ایران
دکتر پرویز عطایی
به لطف دوستی عزیز و یار قدیمی آقای« شهداد فاضلی »، از شخصیتهای فرهیخته ، صاحب قلم و مدیر توانمند کتابخانه آیت ا… فاضلی شهرستان خوانسار، چند سال پیش در دفتر ماهنامه حافظ در خیابان انقلاب باب آشنایی با پروفسور« سید حسن امین » تاریخدان ، نویسنده ، مترجم ، شاعر ، ادیب و فیلسوف کشورمان آغاز که پس از مدتی این آشنایی منتج به دوستی صمیمانه با این شخصیت بارز کشور شد و می توانم مدعی باشم که پروفسور امین ، انسانی از نوع انرژی مثبت ، تدین و جنس سازندگی به ایران و خدمتگزاری به مردم عزیز میهنمان می باشد.
مروری بر زندگی و آثار پروفسور سید حسن امین
سید حسن امین، حقوقدان، فیلسوف، ادیب و شاعر ایرانی در سال ۱۳۲۷ خورشیدی در سبزوار متولد شد.
اولین کتاب خود را در سال ۱۳۴۳ با عنوان «ترانه فرشتگان» به چاپ رساند. دیپلم ادبی خود را در سال ۱۳۴۵ خورشیدی از دبیرستان دکتر غنی سبزوار با احراز رتبهٔ اول در کلیهٔ دبیرستانهای خراسان بزرگ کسب نمود و سپس در مهر ۱۳۴۵ در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در رشتهٔ حقوق قضایی به تحصیل پرداخت. امین در سال ۱۳۴۹ مقطع کارشناسی را به پایان برده و در همین سال به انجام خدمت نظام وظیفه میرود، پس از اتمام آن در سال ۱۳۵۱ در مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی در دانشگاه تهران پذیرفته شده در سال ۱۳۵۳ آن را به پایان رساند؛ و در خارج از دانشگاه به خواندن فلسفه نزد استادان حوزهٔ فلسفی تهران پرداخت. او در این مقطع کار قضاوت را نیز انجام میداد و در ابتدا نیز کارآموزی خود را در وزارت دادگستری زیر نظر استادانی مانند: مسعود هدایت گذراند. عنوان پایاننامهٔ کارشناسی ارشد وی «تعاقب ایادی غاصبه در فقه و حقوق مدنی» بود و استاد مشاور وی سیدحسین صفایی و استادان راهنمای او نیز ابوالحسن محمدی و ابوالقاسم گرجی بودند. خلاصهٔ پایاننامهٔ او اینگونه بود:
اگر مال مغصوب از دست یک غاصب به دست غاصب دیگری برسد یا اینکه نقلوانتقالی در خصوص آن صورت بگیرد، تمام این دستها و ایادی متناوب بهطور جمعی در مقابل صاحب مال اصلی مسئولیت حقوقی دارند.
پس از اخذ مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۴ خورشیدی (۱۹۷۵ میلادی) جهت ادامه تحصیل به کشور انگلستان رفته و با توجه به علاقهٔ خود در رشتهٔ حقوق بینالملل در دانشکدهٔ حقوق دانشگاه گلاسکو به تحصیل میپردازد.
عنوان رسالهٔ دکتری او «رژیم حقوقی فلات قاره در حقوق بینالملل عمومی با تکیهٔ مخصوص بر خلیج فارس» بود.
سیدحسن امین در سال ۱۹۷۹ میلادی درجه استادیاری (Lecturer) را کسب نمود. سپس در آزمون استخدامی دانشیاری (Senior Lecturer) شرکت نموده و موفقیت لازم را کسب میکند و در سال ۱۹۸۵ به مرحلهٔ استادی بدون کرسی (Reader) ارتقاء مییابد و سرانجام در اول آوریل سال ۱۹۹۲ (اردیبهشت ۱۳۷۱) صاحب کرسی استاد تمام( پرفسور) در دانشگاه گلاسگو کالیدونیان میگردد و در آنجا دانشجویان فراوانی را در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری حقوق تربیت میکند که مشهورترین آنها حسن روحانی، رئیسجمهور ایران است.
علاقهٔ او به قضاوت باعث شد تا تحصیل در دانشکدهٔ وکلای دادگاههای عالی (Faculty of Advocates) را نیز در ژوئیه ۱۹۸۰ شروع کند و در سال ۱۹۹۲ به عنوان دادستان موقت شهر گلاسکو برگزیده شد. وی در حال حاضر اجازه وکالت در دادگاه عالی اتحادیهٔ اروپا و دادگاه حقوق بشر اروپایی را کسب کردهاست.
او در سال ۱۹۹۷ بازنشسته شد، اما همچنان در دورههای دکتری به عنوان داور و مشاور پایاننامههای دکتری با دانشگاه همکاری دارد.
سیدحسن امین رئیس انجمن ادبی ایران و عضو هیئت مؤسس و رئیس هیئت مدیره انجمن هم اندیشان ایران فرهنگی است. وی در زمینههای اجتماعی از کنشگران مدنی و فعالان عرصه حقوق شهروندی، حقوق زنان، حقوق اقلیتهای مذهبی و آزادی بیان و احزاب است.
وی در حال حاضر عضو هیئت رهبری، اجرائی و مسئول تشکیلات جبهه ملی و دبیرکل و رئیس شورای مرکزی حزب ایران است.
از ایشان کتاب ها و تالیفات و مقالات متعددی در زمینه های متنوع علوم انسانی تا کنونبه چاپ رسیده است.پروفسور امین در ادبیات نظرات منحصر به فردی دارد. مثلا ایشان شعر را هنر ملی ایرانیان می داند. وی، همچنیناعتقاد دارد که حافظ محبوب ترین شاعر نزد ایرانیان است و از عشق و رندی به عنوان دو کلید شعر حافظ یاد می کند.ایشان معتقد است که ابن عربی و عبدالرحمان جامی در افکار و آثار بزرگانی مانند ملاصدرا، فیض کاشانی، حاج ملاهادیسبزواری و… تاثیرگذار بوده اند. امین، سرچشمه حقیقی تعزیه را در سنت نمایشی ایران باستان و سوگ سیاوش می داند. ایشان درباره نیما یوشیج می گوید: … شعر اروپایی و شعر فارسی را به هم در مفهوم و تصویر نزدیک کرد. پروفسور امین، مولانا را نابغه ای می داند که به دنبال دریافتن معنای زندگی است. وی با ریز بینی و تیز بینی در اشعار خیام وهمچنین با ملاحظه به ویژگی های زیست فیلسوفانه، معتقد است که می توان بین اشعار متضاد خیام به نوعی جمع کرد.
پرفسور امین شاهنامه را سند هویت ملی ایرانیان می داند و نسبت زرتشتی گری و حتی سنی بودن فردوسی را رد می کند. شهریار را محبوب ترین شاعر صد ساله اخیر ایران می دانند و معتقد است پس از حافظ تا عصر مشروطه به استثنای جامی و صائب تبریزی، شاعر بزرگ دیگری چون شهریار، مقبولیت عام و محبوبیت عمومی پیدا نکرده است.
سیدحسن امین پس از بازگشت به ایران مؤسسهٔ خصوصی دائرةالمعارف ایرانشناسی را ایجاد نمود و به کمک دیگر اندیشمندان مجلهٔ پژوهشی، ادبی، تاریخی، حقوقی، سیاسی به نام ماهنامهٔ حافظ را هر ماهه به چاپ برساند.
امین نویسنده هفتاد عنوان کتاب است که مهمترین آنها عبارتست از:
ترانه فرشتگان: مجموعه شعر ”، سبزوار: ناشر مؤلف، ۱۳۴۳
بازتاب اسطوره بودا در ایران و اسلام: مطالعه تطبیقی ادیان ”، تهران: میرکسری، ۱۳۷۷
افکار و احوال حاج ملاهادی سبزواری: تاریخ فلسفه اسلام از اسلام تا عصر حاج ملا هادی سبزواری ”، لندن: پاکا، ۱۳۶۷
فردوسی و شاهنامه: شناسائی حکیم ابوالقاسم فردوسی و شاهنامه ”، تهران: دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۹
حقوق بشر و کثرت گرایی دینی: تاریخ تعامل ادیان در ایران و جهان ”، تهران: ترفند، ۱۳۷۹
حقوق بیمه دریایی: عقد بیمه در حقوق ایران و انگلیس ”، لندن: پاکا، ۱۳۶۶
ادبیات معاصر ایران: تحولات نظم و نثر فارسی از مشروطه تا امروز ”، تهران: دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۴
تاریخ حقوق ایران: بررسی نظام حقوقی ایران بزرگ از دوران اساطیری تا انقلاب ۱۳۵۷ ”، تهران: دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۶
دانشنامه شعر: تعریف، آغاز و انجام، تاریخ و جغرافیا، منافع و مضار جامعشناسی و روانشناسی شعر ”، تهران: دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۷
ایران نامه: تاریخ منظوم ایران ”، تهران؛ دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۸
ارجوزههای طب سنتی ایران: منظومههای عربی و فارسی در طب سنتی ”، تهران؛ دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۸۸
حقوق در جهان اسلام: برشی از دائرةالمعارف جهان نوین اسلام آکسفورد ”، تهران؛ چاپخش، ۱۳۹۷
بحرین پاره ای از ایران: تاریخ بحرین از گذشته حال با تأکید بر چگونگی انتزاع در دوره محمدرضاشاه ”، تهران؛ تدبیر روشن، ۱۳۹۲
دیوان اسرار اشعار فارسی، حاج ملاهادی سبزواری: شعر و عرفان ”، تهران؛ بعثت، ۱۳۹۲
دیوان قصاید امین: ۶۵ قصیده حماسی و میهنی ”، تهران؛ دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۹۱
منظومه طنز فلسفی فضولی نامه امین: شکوه و شکایت از بی عدالتی در جهان در قالب تفکرات فلسفی”، تهران؛ دائرةالمعارف
شاهنامه امین: دانشنامه منظوم ایران ”، تهران؛ دائرةالمعارف ایرانشناسی، ۱۳۹۷
شاهنامه امین که مهمترین اثر پرفسور سید حسن امین است به صورت نظم در مورد حماسه، تاریخ، ادبیات، فلسفه، فرهنگ، دین، حقوق و سیاست در تکمیل و تتمیم شاهنامه فردوسی توسط وی نوشته شده است .
شاهنامه امین با اقتباس از شاهنامه فردوسی توسط سید حسن امین به نظم و نثر بازآفرینی، خلاصه، تحلیل و تفسیر شدهاست. این اثر در هفت مجلد که هر جلد آن کتابی مستقلی است منتشر شدهاست که جلد اول درباب هستی شناسی، ایرانشناسی، اساطیر و تاریخ ایران باستان و موقعیت آن در جهان آن روزگار تا سقوط سلسله ساسانیان است؛ جلد دوم به تاریخ تمدن و فرهنگ ایران باستان پرداختهاست؛ در جلد سوم تاریخ ادیان در ایران باستان و به صورت خاص متن گاتای زرتشت راهنمای نگارنده بودهاست و از جلد چهارم است که شاهنامه امین وارد دوران تاریخ ایران پس از اسلام میشود و از حمله اعراب به ایران تا پایان خلافت عباسی را به رشته نظم درمیآورد؛ جلد پنجم این اثر دوره طولانی تاریخی از حمله مغول به ایران تا سال ۱۳۹۶ را پوشش میدهد تا در مجلدات ششم و هفتم به معرفی نامآوران تاریخی، علمی، فرهنگی، هنری، سیاسی، حقوقی و اقتصادی ایران زمین و همچنین معرفی مفاهیم و آیینها و اعلام تاریخی و … پرداخته شود. مفاهیم روزآمدی مانند آزادگی، جوانمردی، حقوق بشر و عدم تبعیض جنسیتی، قومی، زبانی و غیره در آن موج میزند و نگارنده علاوه بر بازآفرینی شاهنامه، تداوم تاریخ ایران و جهان را نیز در آن گنجانده و ادامه تاریخ ایران تا امروز را به سبک و سیاق فردوسی اما براساس تاریخ مستند هم به انجام رساندهاست و میتوان گفت دیباچهای که بر جلد اول این اثر فاخر نگاشته شدهاست خود ارزش کتابی مستقل را دارد و سرشار است از مفاهیم و معانی دقیق و مهم ادبی، تاریخی و فرهنگی که ذهن خواننده را برای ورود به دریای نظم پیش رویش آماده میسازد..
اهمیت این اثر را فارغ از اهمیت بینظیر ادبی در عصر حاضر، باید در پرداختن به ابعاد مختلف تاریخ ایران در تمام ادوار دانست که در کمتر اثری اعم از منثور و منظوم دیده میشود. نگارنده این کتاب را به مناسبت هزارمین سال پایان یافتن سرایش شاهنامه فردوسی به حکیم ابوالقاسم فردوسی تقدیم داشته و اینگونه میسراید.
پژوهش بسی کردم و بررسی در این دانشینامهٔ پارسی
چو تاریخ و فرهنگ ما مردم است همانا که «شهنامه» ی دوم است
امین بیش از دویست مقاله علمی و پژوهشی در دائرةالمعارفها و مجلات علمی و پژوهشی ایران و کشورهای خارج به زبانهای فارسی و انگلیسی منتشر نمودهاست که بعضی از مهمترین آنها عبارتند از:
* حقوق بشر؛ جهان شمولی یا نسبیت دینی- فرهنگی؟
* تضمین غزل حافظ
* نامههای ناموران
* بحثی در لهجههای طبقاتی و محلی ایران
* استاد ما، سیّد محمّد مشکوة
* اهمیت سمن یا NGO در نبود احزاب سیاسی با نگاهی به انجمنهای شهرستانیهای مقیم مرکز
* مشروطیت در خراسان
* از گفتگوی ادیان تا اقلیت ارمنی خراسان
* یادی از ادیب برومند، نقد و بررسی کتاب تهران (شماره ۵۶ صفحه ۸۴–۸۸)
* مقدمهای بر مقالهنویسی، روزنامهٔ رسالت، شماره ۶۷۹۷
* به یاد مسعود هدایت، نقد و بررسی کتاب تهران (شماره ۵۷ صفحه ۹۳–۹۵)
وی همچنین در زمینه ترجمه نیز فعالیت می کند.
از انگلیسی به فارسی:
تأملات نابهنگام نیچه: فلسفه غرب ”، تهران؛ جامی، ۱۳۹۲
از فارسی به انگلیسی:
* خاطرات و تألمات”، اثر دکتر محمد مصدق با همکاری دکتر همایون کاتوزیان به کوشش احمد انواری، انتشارات جبهه ملی خارج از کشور (لندن) ۱۹۸۱
* زین العارفین در فقه و سیاست در عصر صفوی”
از عربی به فارسی :
* شواهده النبوه: تألیف عبدالرحمن جامی با تصحیح، مقدمه و تالیقات و نمایه به قلم سید حسن امین”، تهران؛ میرکسری، ۱۳۷۹
همچنین کتاب «حقوق در جهان اسلام: برشی از دایرهالمعارف جهان نوین اسلام آکسفورد» با ترجمه حسن امین با مقدمه دکتر علی اکبر صادقی چاپ و منتشر شده است.
انسانی که هرگز راه ناسلامت زیستی را طی نکرده و شعار ایشان در زندگی پر از افتخارش فقط و فقط خدمت به جامعه انسانی بوده است و بس.