از خودکفایی صنعتی تا بی اثر کردن تحریم‌ها

شرکت پالایش نفت پالایشگاه تهران در حالی میزبان جمعی از خبرنگاران بود که نگاهی به کارنامه و اقدامات صورت گرفته در این صنعت حکایت از نقش و جایگاه آن در خودکفایی صنعتی کشور و در نهایت بی اثر کردن تحریم‌ها داشته و دارد.
به گزارش اقتصادروز بیش از ۱۲۰ سال است که اقتصاد ایران به نفت گره خورده و فراز و نشیبهای این ماده ارزشمند اقتصاد ایران را دچار نوسان میکند فرآورده های بدست آمده از نفت اهمیت آن را دو چندان کرده و همین موضوع باعث تاسیس پالایشگاه های متعدد در ایران شده است؛ از طرف دیگر احداث اولین پالایشگاه نفت غرب آسیا در آبادان تاریخچه فرآوری این محصول گرانبها را با نام ایران مرتبط کرده است.

در سال ۱۲۸۸ شرکت نفت ایران و انگلیس تصمیم به احداث یک پالایشگاه بزرگ در مناطق نفت خیز جنوب گرفت و کارشناسان انگلیسی محل کنونی پالایشگاه آبادان را برای این کار مناسب دیدند به اینصورت بود که عملیات ساخت اولین پالایشگاه نفت غرب آسیا در سال ۱۲۸۸ آغاز شد و در سال ۱۲۹۱ به اتمام رسید. ظرفیت پالایشگاه نفت آبادان در سالهای آغازین فعالیت خود روزانه ۲۵۰۰ بشکه بود و رفته رفته با گسترش فازهای مختلف این پالایشگاه میزان ظرفیت آن نیز افزایش یافت. بنابراین صنعت پالایشگاهی در ایران را میتوان به عنوان یکی از قدیمی ترین صنایع موجود در کشور نام گذاری کرد کشورهای منطقه غرب آسیا با داشتن بیش از ۵۰ درصد از منابع نفتی و ۴۳ درصد از منابع گازی دنیا به ترتیب تنها ۹ و ۱۴ درصد مصرف می کنند این در حالیست که اتحادیه اروپا با داشتن تنها ۱ درصد از ذخایر نفت دنیا ۱۴ درصد از نفت دنیا را مصرف میکند به طور مشابه اتحادیه اروپا با داشتن ۲ درصد از ذخایر گاز دنیا ۱۴ درصد از گاز مصرف شده در دنیا را برعهده دارد.
پالایشگاه تهران شرکت پالایش نفت ایرانی است، که ظرفیت پالایش آن ۲۴۰ هزار بشکه در روز می‌باشد. این پالایشگاه در سال 1347 تأسیس شد و در حال حاضر مشتمل بر دو پالایشگاه جنوبی و شمالی است، که تأسیسات آن در جنوب تهران مستقر می‌باشد. پروژه احداث پالایشگاه تهران، از سال 1344 توسط شرکت ملی نفت ایران آغاز گردید و این پالایشگاه در سال 1347 تکمیل و راه‌اندازی شد.

پالایشگاه شهیدتندگویان تهران در حال حاضر با ظرفیت ۲۴۰ هزار بشکه در روز به منظور تبدیل نفت خام به فراورده های هیدروکربوری در مدار تولید قرار دارد . پالایشگاه جنوبی در سال ۱۳۴۷ با ظرفیت ۸۵ هزار بشکه مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۵۵ با اعمال تغییراتی ظرفیت آن به ۱۲۵ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد پالایشگاه شمالی شماره دو) در سال ۱۳۵۲ با ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه مورد بهرهبرداری قرار گرفت که در سال ۱۳۸۲ ظرفین این پالایشگاه نیز به ۱۲۵ هزار بشکه افزایش پیدا کرد.

سهامداران اصلی ،شتران شرکتهای سرمایه گذاری استانی سهام عدالت میباشند که در مجموع بیش از ۷۰ درصد سهام این شرکت را دارا هستند.

قیمت گذاری فرآورده های ویژه شامل لوبکات آیزوريسايكل وكيوم باتوم نفتا (سبک و سنگین انواع حلالها و گوگرد) محصولات توسط شرکت پالایش و پخش برمبنای قیمت فوب خلیج فارس به صورت ماهانه اعلام می شود و عمده این محصولات در بورس کالا عرضه و بر اساس عرضه و تقاضا و در صورت لزوم رقابت به فروش میرسند.

پنج عامل قیمت نفت خام کرک اسپرد قیمت ارز تخفیف خوراک و تغییرات ارزش موجودی مهم ترین عوامل موثر بر سودآوری شرکتهای پالایشی در ایران هستند.

در باب چالشهای این صنعت می‌توان گفت که در حال حاضر شرکتها فرآوردههای خود را به شرکت ملی پخش تحویل و این شرکت پس از فروش مقدار و مبلغ را به پالایشگاهها اعلام میکندو پس از چند ماه در تهاتر با نفت اعطایی به پالایشگاهها تسویه میشود چالش مهم این است که تا زمانی که فراورده ها فروخته نشود مبلغ آن به حساب شرکتهای پالایشی ثبت نمی شود ضمن اینکه بخشی از آن صادر میشود در حالی که ارز آن به پالایشگاه ها اختصاص نمی یابد فروش قطعی فرآورده ها از درب پالایشگاه ساده ترین و منطقی ترین راه حل این چالش زیان آور برای صنعت هست.

یکی از آسیبهای این رابطه مالی اتفاقیست که اخیرا افتاد؛ سرک پالایشگاهها نزد .ش.م پخش در سالهای ۹۸ و ۹۹ مثبت شد و سود شناسایی شده میان سهامداران تقسیم شد ولی در سال ۱۴۰۰ ش.م. نفت با ابطال سرک اعلامی خود اثر منفی مهمی بر صورتهای مالی این شرکت ها گذاشت .

دستورالعمل قیمت گذاری خوراک و فرآوردههای اصلی در هر سال با تاخیر فراوان مرداد یا شهریور آن سال اعلام میشود و مدتی بعد نرخ های برآمدهاز آن دستورالعمل اعلام میشود علت تاخیر در ارسال صورتهای مالی حسابرسی شده و نشده پالایشگاهها در دورههای مختلف همین معضل هست با این رویه آیا اساسا برنامه ریزی مالی و عملیاتی برای پالایشگاه ها معنایی دارد؟ آیا پالایشگاهها قادر به انجام تعهدات خود در انتشار به موقع گزارشات مالی به سازمان بورس و سهامداران هستند؟ آیا سرمایه گذاری در این صنعت برای سرمایه گذار و سهامدار توجیه خواهد داشت؟شرکت های پالایشی موظفند کلیه فرآوردههای اصلی خود حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد کل تولید را به دولت تحویل دهند و صرفا با فروش ۱۰ درصد باقیمانده در بورس کالا نیازهای خود از قبیل حقوق و تعمیرات اساسی و بخشی از مخارج توسعه ای را تامین کنند الزام شرکتهای پالایشی مبنی بر تحویل (VB) که از مهمترین اقلام در سبد فرآوردههای ویژه است به دستگاههای اجرایی در سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ خروج ۳۴۰ هزار میلیارد ریال نقدینگی از پالایشگاههای بورسی را به دنبال داشته است و این یعنی از بین رفتن بخش مهمی از نقدینگی در دسترس شرکتها… این چالش برای پالایشگاه هایی که در تبادلات متعارف (نفت فرآورده از ش.م. پالایش و پخش طلبکار میشوند پراهمیت تر هست و در کنار موضوع VB تهاتری طلب این شرکت ها سنگین تر هم شده است .چه کسی آسیب پالایشگاه ها از محل کاهش سرمایه در گردش و ایجاد تنگناهای مالی برای این شرکتها صرفا از این (محل را جبران خواهد کرد؟ فارغ از فساد قطعی در فرایندهای تحویل قیر و VB تهاتری حذف VB تهاتری از بودجه سال آینده در دسترس ترین راه حل این چالش بزرگ و فسادزا در این حوزه خواهد بود.
از سال گذشته شرکتهای پالایشی منتظر آیین نامه تبصره ۵ ماده ۱۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده .هستند مطابق با این تبصره مالیات این موضوع پالایشگاهها بایستی از انتهای زنجیره ش.م. پخش دریافت شود که متاسفانه همچنان پرونده های مالیاتی برای شرکتهای پالایشی تشکیل میشود تعیین سطح آلایندگی پالایشگاهها بیش از یکسال است که معطل تصویب در هیئت دولت مانده است تعیین تکلیف رتبه بندی پالایشگاه های سبز و شفاف شدن این موضوع طبیعتا به تحلیل پذیر تر کردن وضعیت سودآوری این شرکتها و سهامداران آنها کمک خواهد کرد. مشخصا پیرامون این صنعت باید گفت وزارت ،نفت مجلس و سازمان امور مالیاتی بایستی مورد مطالبه جدی فعالین این صنعت و رسانهها قرار گیرند تا در نهایت علاوه بر اصلاح رویه های فعلی سرمایه گذاران و سهامداران نیز منتفع شوند و حمایت واقعی از بازار سرمایه محقق شود سازمان بورس میتواند نقش مهمی در راستای تفهیم و تحقق این مطالبات ایفا کند.