اقتصاد دریا محور-راهبردی برای استان های ساحلی شمال کشور

به گزارش اختصاصی پایگاه خبری-تحلیلی اقتصاد روز، بی تردید مناطق ساحلی و حاشیه دریاها در جغرافیای جهانی از پربارترین مناطق محسوب شده و زمینه ساز فعالیت های بی شمار اقتصادی و اجتماعی می باشند، به طوری که بیش از 60% جمعیت جهان در حاشیه 60 کیلومتری دریاها استقرار یافته و بیش از 80% از شهرهای بزرگ که امروزه به عنوان قطب های تجاری و اقتصادی شناخته می شوند در کنار دریا ها واقع شده است. این مهم بیانگر اهمیت دریا، این موهبت الهی برای جامعه بشری است. همچنین بررسی های آماری نشان می دهد که سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در برخی از کشورهای دریایی پیشرفته مانند اتحادیه اروپا بالغ بر 50% است این رقم در کشور عزیز ایران با وجود قریب به 6000 کیلومتر نوار ساحلی کمتر از 5 درصد است.
با این مقدمه پر واضح است که مناطق ساحلی به لحاظ اهمیت سیاسی و اقتصادی از مهم ترین مناطق جهان به شمار رفته و می توانند فرآیند توسعه را با محوریت دریا تسهیل نمایند. از این رو راهبرد بهره مندی از دریا و تقویت و استحکام اقتصاد مبتنی بر آن ضرورتی گریز ناپذیر برای کشور تلقی شده و این امر به ویژه برای مناطق ساحلی شمال کشور نیز که از فقدان اقدامات بنیادی و اقتصادی دریامحور رنج می برد اهمیتی مضاعف پیدا می کند. و این در شرایطی است که در برنامه های توسعه ای کشور و با مطالعه اسناد بالادستی صنایع مرتبط با دریا هیچگاه به عنوان یک صنعت مستقل شناخته نشده و برای رشد و توسعه آن برنامه ریزی بلند مدت و راهبردی صورت نگرفته است و در برنامه ششم توسعه به طور مشخص صرفا توسعه سواحل مکران مد نظر قرار گرفت. قطعا این میزان توجه به موضوع اقتصاد دریایی با هدف توسعه پایدار در قوانین و برنامه های کشور کفایت نخواهد کرد.
دریای خزر که از آن به عنوان بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین نام برده می شود به عنوان بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است که منزل گاه جانوران و گیاهان منحصر بفرد بوده و ذخائر نفت و گاز در زیر بستر دریا و انواع ماهیان خاویاری از مهم ترین و شناخته شده ترین منابع این دریا محسوب شده، اما در عین حال در مقابل آلودگی های کشاورزی، صنعتی و نفتی بسیار آسیب پذیر می باشد.
استان های گیلان، مازندران و گلستان به عنوان استان های ساحلی شمال کشور و مجموعا با داشتن 890 کیلو متر خط ساحلی و در کنار طبیعتی زیبا و چشم نواز در عرصه های ساحلی، دشت ها ، مناطق جنگلی و کوهستانی ظرفیت ها و امتیازات منحصر به فردی را برای توسعه اقتصادی مبتنی بر دریا در شاخه های گردشگری، نفت و گاز، شیلات، صنایع دریایی و فراساحلی، بنادر و حمل و نقل دریایی، منابع معدنی دریایی، انرژی های تجدید پذیر و … داراست و متاسفانه در شرایط فعلی عمده فعالیت های دریا محور در این استان های ساحلی محدود ، بدون برنامه مدون، غیر بهره ور و فاقد زیر ساخت های لازم است.از این رو در ادامه هر یک از شاخه های اقتصادی گره خورده با دریا در راهبرد اقتصاد دریا محور مورد بررسی قرار می گیرد.

کشتی سازی و تعمیرات
طی دهه های گذشته در صنعت کشتی سازی و تعمیرات، اقدامات رو به جلویی در سواحل شمال کشور انجام پذیرفت . این صنعت تاثیرات شگرفی بر صنایع جانبی و اشتغال داشته و در این راستا تسهیلات مناسب و جذاب در کنار مشوق های لازم مهم ترین ابزار برای حمایت از این صنعت استراتژیک می باشند. سابقه و تجربه شرکت های صدرا و پرگاسیران در استان مازندران و کشتی سازی شهید تمجیدی در استان گیلان در این حوزه اقدامات موثر و البته ناکافی در پی داشته است.
بی شک با تعمیق نگاه اقتصاد دریا محور و گسترش فعالیت های دریایی و به ویژه تجارت دریایی در منطقه دریای خزر، نیاز به طراحی و ساخت انواع شناورها و کشتی ها از قبیل لایروب ، مسافربری ، حمل دام و محصولات کشاورزی، حمل میوه و تره بار،حمل روغن خوراکی، خدماتی، نفتکش ، فله بر ، حمل کانتینر، تفریحی، صیادی ، آتشخوار، جستجو ونجات ، راهنمابر ، بارج جرثقیل دار، انواع رستوران بارج، و هتل بارج ، رودخانه ای ، RO-Ro، آمبولانس دریایی ، شناور های VIP ، گشت ساحلی، شناور تندرو برای جابجابی خدمه شناورها، بیش ازپیش محرز گشته که با برنامه ریزی های لازم و توسعه ظرفیت های فنی، مهندسی و زیرساخت ها این امر محقق خواهد گشت. شایان ذکر است با توسعه و ایجاد ظرفیت های جدید کشتی سازی و تعمیرات، استقرار کارخانه های فولاد و بویژه فولادهای دریایی، صنایع سیم و کابل، رنگ های دریایی، و شکل گیری ده ها رشته صنعتی دیگر با استقرار در اماکن صنعتی موجود ساحلی و سایر مناطق بخصوص مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تحولی در صنعت دریایی و اقتصاد و اشتغال مرتبط در استان های ساحلی شمال کشور خواهد داشت .
صنعت فرا ساحل و نفت و گاز
بخش قابل توجهی از ذخایر نفت و گاز کشور در دریاها و سواحل قرار گرفته است که اکتشاف، بهره برداری و انتقال آن نیازمند توسعه صنایع و خدمات گسترده دریایی است. به دلیل وجود ذخایر گسترده هیدروکربوری نفت و گاز در اعماق بالای بستر دریای خزر و با توجه به پیشرفت های حوزه فناوری اکتشاف و استخراج این منابع از آب های عمیق، توسعه صنایع فراساحل می بایست در دستور کار قرار گیرد .در سالیان گذشته و با طراحی و ساخت سکوهای حفاری خودبالابر ایران خزر و نیمه شناور ایران امیر کبیر و همچنین شناورهای پشتیبان مورد نیاز، اقدامات مهمی از سوی شرکت صدرا در استان مازندران انجام پذیرفت که لازم است با برنامه ریزی دقیق و تلاش برای مشمولیت این حوزه صنعتی در اولویت های وزارت نفت، زنجیره تکمیلی این صنعت در استان های شمالی کشور شکل گیرد.
شیلات – صنایع و خدمات وابسته
در بخش شیلات و صنایع و خدمات وابسته به عنوان ظرفیت مهم اقتصادی می باید برای بهره برداری پایدار از ذخایر و منابع آبزی دریای خزر، با سیاست گذاری ، برنامه ریزی و نظارت بهینه اقدامات جدی بعمل آید به طوریکه منجر به بازسازی موثر و حفاظت ذخایر موجود و منابع آبزی این دریا شود، تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری، بکارگیری فناوری های نوین علوم شیلاتی ، جلوگیری از تخریب منابع آبی، حداقل رساندن اثرات منفی بر محیطزیست، نوسازی ناوگان صیادی ، آموزش های ترویجی به صیادان ، ایجاد ،توسعه و تجهیز زیرساخت ها و بنادر صیادی، ایجاد صنایع بسته بندی و فراوری در مناطق ساحلی، طراحی و ساخت شناور های فرآوری آبزیان، حمل ماهی زنده، تحقیقاتی صیادی، قفس های دریایی پرورش آب زیان در دریا و سایر اقدامات زنجیره صنعت شیلات از جمله اقدامات موثر این بخش مهم اقتصاد دریایی است.

گردشگری دریایی و ساحلی
گردشگری دریایی و ساحلی طی سال های اخیر با اقبال زیادی در کشور مواجه شده و از پتانسیل بالایی برای سرمایه گذاری برخوردار است. در سواحل دریای خزر، احداث اسکله های تفریحی و توریستی و زیر ساخت های مربوطه در کنار اقدامات وسیعی چون بکارگیری شناورهای مسافربری لوکس، رستوران بارج، هتل های دریایی، استخر های شناور دریایی، قایق های تفریحی و توریستی ، احداث سایت های ورزشی ساحلی و دریایی، پارک های آبی، جزایر مصنوعی، پیست های قایقرانی، محوطه های جت اسکی، غواصی و شنا، موزه های دریایی، نمایشگاه های دریایی، ایجاد مراکز صنایع دستی در سواحل و اقدامات فرهنگی و هنری متناسب با آن از جمله امور مهم این حوزه در شکوفایی اقتصاد دریا محور خواهد بود.

بنادر و حمل و نقل دریایی
در بخش حمل و نقل دریایی و بنادر، با توجه به وجود بازار بزرگ کشورهای آسیای میانه و حاشیه خزر، سیاست عدم وابستگی کشور به صادرات نفت به عنوان عامل مهم تسریع کننده فرایند توسعه اقتصاد ملی، منطقه ای و محلی محسوب شده و در همین راستا بنادر استان های ساحلی شمال کشور نیز با قابلیت های مناسب بندری، دریایی و لجستیکی بازوانی توانمند در جنگ اقتصادی بی سابقه با استکبار جهانی بوده و در نیل به اهداف اقتصادی کشور کمک شایانی دارند. هر چند در شرایط فعلی ظرفیت ها و زیر ساخت های این بنادر کافی نبوده و لازم است بر اساس برنامه های راهبردی و عملیاتی با ظرفیت سازی بیشتر و افزایش میزان تخلیه و بارگیری و صادرات کالا ، روان سازی فرایند های صادراتی ، اعمال تخفیف های بیشتر در تعرفه های بندری ، برقراری مشوق های جذاب برای سرمایه گذاری های صنعتی و صادراتی در پس کرانه های این بنادر ، واگذاری اراضی ارزان قیمت به سرمایه گذاران، برقراری معافیت های مالیاتی و ارزش افزوده، بهره مندی از ظرفیت های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و رفع موانع و مشکلات جذب سرمایه گذاری موجبات گسترش و توسعه حمل و نقل دریایی و صادرات را که نقشی اساسی در ایجاد فرصت شغلی خواهد داشت فراهم نمود. .همینطور می بایست در شاخه های حمل و نقل دریایی از قبیل نفت و گاز، کانتینری، فله بر، مسافری و … مبادرت به توسعه ناوگان نمود.
انرژی های تجدید پذیر دریایی
از بهره مندی های ارزشمند از دریا می توان به حوزه انرژی های تجدید پذیر از قبیل انرژی های ناشی از امواج، جریانات دریایی، اختلاف چگالی(شوری) اختلاف گرمایی، انرژی برق بادی، برق خورشیدی و …اشاره نمود که با بهره گیری از فناوری های نوین پویایی اقتصاد انرژی مبتنی بر دریا را به همراه خواهد داشت.
خدمات دریایی
با افزایش روزافزون بخش های مختلف صنایع دریایی از قبیل حمل و نقل دریایی، بنادر و صنایع فراساحلی، نیاز به ارائه خدمات دریایی وپشتیبانی به طور چشمگیری در حال افزایش است. این خدمات شامل خدمات سوخت رسانی، آب رسانی، راهبری کشتی ها، پشتیبانی سکوهای فراساحلی، تخلیه و بارگیری و بارشماری و تامین تجهیزات بنادر می شود. با توسعه فعالیت های دریایی نیاز است این خدمات از لحاظ کمی و کیفی گسترش یافته تا پاسخگوی نیازهای دریای خزر باشد. همچنین حوزه لایروبی و شناورهای خاص آن نیز یکی از ضرورت های جدی فعالیت بنادر در طی سال های آینده خواهد بود.
بازیافت شناورها و سازه های دریایی
عمر معمول کشتی ها بر اساس طراحی و شرایط نگهداری معمولاً حدود20 سال خواهد بود. پس از این دوره نگهداری و تعمیرات بسیار هزینه بر بوده و لازم است این شناورها از رده خارج شوند. همچنین تعداد زیادی از شناورها و سازه های دریایی دچار سانحه و خساراتی می شوند که بایستی آن ها را نیز از دریا خارج و بازیافت نمود. اگر چه صنعت بازیافت می تواند در صورت عدم رعایت اصول زیست محیطی مشکلاتی را به همراه داشته باشد، ولی با مدیریت و نظارت صحیح، بازاری مناسب برای اشتغال در سواحل شمال کشور ایجاد خواهد نمود.

سایر بهره مندی های اقتصادی دریا محور
همینطور باحفظ و صیانت از محیط زیست دریا و سواحل، اقداماتی از قبیل اسخراج مواد معدنی از دریا، استقرار صنایع نظامی و دفاعی دریایی، خدمات درمان دریایی از قبیل ایجاد مراکز درمانی بر روی آب، قایق های اورژانس و ده ها فعالیت اقتصادی دریا محور از جمله اقدامات مورد نظر در پهنه سواحل و دریای خزر قرار خواهد گرفت..
در پایان و با توجه به موارد ذکر شده الزامات تحقق اقتصاد دریا محوردر حوزه استان های ساحلی دریای خزر به شرح زیر می باشد:
• چرخش نگاه قانون گذاران برای استان های شمالی کشور از نگاه خشکی محور به دریا محوری با حفظ و صیانت از محیط زیست
• گنجاندن موضوع اقتصاد دریایی استان های شمالی کشور در قوانین دائمی و برنامه های پنج ساله کشور و به تبع آن پیش بینی بودجه های مورد نیاز آن
• گنجاندن توسعه پایدار دریا محور به عنوان اولویت اصلی توسعه ای در نظام مدیریتی و اجرایی استان های ساحلی کشور
• انجام مطالعات جامع اقتصاد دریا محور برای استان های شمالی کشور با تهیه و تدوین سند راهبردی و اسناد آمایشی
• نگاه فرابخشی به مقوله دریا و اقتصاد مبتنی بر آن از سوی مسئولین عالی کشور و مسئولین استان های شمالی
• انتصاب و بکارگیری مدیران شایسته با نگاه راهبردی به مقوله اقتصاد دریا محور در عرصه های مختلف فعالیت های دریایی
• تسریع در ایجاد و توسعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در استان های شمالی کشور
• تسهیل امر سرمایه گذاری در موضوعات دریایی با ارائه مشوق های جذاب و ایجاد امنیت برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی
• آزاد سازی کامل سواحل دریای خزر در استان های شمالی ( طرحی که بر اساس ماده 63 قانون برنامه چهارم توسعه می بایست تمام حریم ساحل دریای خزر تا شعاع 60 متری از ساخت و ساز آزاد باشد)