خاموشی:
یکبار برای همیشه به “بودجه بر مبنای چانه‌زنی” پایان دهیم؛ کشور به مجلس دوم نیاز دارد
علینقی خاموشی که ۳ دهه ریاست اتاق بازرگانی ایران را به‌عهده داشت وضعیت بودجه‌ریزی کشور در دولت و مجلس شورای اسلامی را باعث مشکلات عمده اقتصادی کشور و مستحق عذرخواهی آنها از مردم دانست.
به گزارش اقتصاد روز، به نقل از خبرگزاری تسنیم، علینقی خاموشی که 27 سال ریاست اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران را به‌عهده داشت با انتقاد از روند بودجه‌ریزی کشور و اثرات آن بر مشکلات اقتصادی و اجتماعی گفت: اگر یک کار غلط را 100 بار هم تکرار کنیم غیر از 100 نتیجه غلط چیزی دیگری به‌دست نخواهیم آورد، مانند 100 سؤال تکراری است که غیر از 100 جواب تکراری نتیجه دیگری به‌بار نمی‌آورد.
وی افزود، بودجه سال 97 هم مانند تمام سالهای گذشته بسته شد و برای تأیید به شورای نگهبان ارسال و سپس برای اجرا به دولت بازگردانده می‌شود. جا دارد متخصصان کشور جمع شده و یک بار برای همیشه تکلیف بودجه‌ریزی سنتی مبتنی بر هزینه کردن و چانه‌زنی را روشن کنند، زیرا ارتباطی بین نرم‌افزارهای ذهنی که بودجه را می‌نویسد، فضای ذهنی نمایندگانی که آن را در مجلس ارزیابی می‌کند؛ با تأکید بر مشکل عمده تک‌مجلسی بودن ایران؛ و اهداف کلان کشور که در اسناد بالادستی مانند چشم‌انداز بیست‌ساله و اقتصاد مقاومتی ابلاغی رهبری معظم انقلاب آمده است، وجود ندارد.
خاموشی با اشاره به روح کلی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب گفت: روح کلی سیاست اقتصاد مقاومتی که رهبری انقلاب ابلاغ فرموده‌اند بر تولید و افزایش ظرفیت‌های درونی اقتصادی کشور در یک تعامل سازنده با جهان به‌خصوص کشورهای منطقه استوار شده است، بنابراین، در تمام اجزای بودجه سالانه باید بتوان نسبت بودجه‌ریزی با آن هدف عالی را دید و ساختار بودجه باید این اهداف عالی را در خود داشته باشد، در حالی که این‌طور به‌نظر نمی‌رسد. همواره، بودجه با چانه‌زنی بخش‌های مختلف دولت و برخی نمایندگان مجلس با نگاه بخشی‌نگرانه؛ تدوین شده است و با این نوع بودجه‌ریزی نمی‌توان به اقتصاد مقاومتی رسید. وقتی دیوان محاسبات رسماً اعلام می‌کند که دولت فقط 20 درصد بودجه را؛ تأکید می‌کنم بودجه‌ای که با روش علمی و صحیح نوشته نشده؛ اجرا کرده است، مشخص می‌شود که در مسیر درست قرار نداریم.
وی افزود، یک قرن از عمر بودجه‌ریزی در کشور می‌گذرد و بیش از نیم قرن از بودجه‌ریزی کشور را که به‌طور مداوم به‌طور سالانه انجام شده پشت سر گذاشته‌ایم؛ و باید در این مدت به دانش انباشته قابل‌توجهی در بودجه‌ریزی دست پیدا می‌کردیم، اما متأسفانه هنوز هم شاهد بودجه‌ریزی سنتی و بدون توجه به مبانی علمی و نیازهای بومی هستیم. در این فرآیند هر کسی که بهتر بتواند لابی کند بودجه بیشتری برای حوزه انتخابیه خود و یا نهاد، وزارتخانه و سازمان تحت مدیریتش می‌گیرد. فرض بفرمایید که استان، وزارتخانه و یا نهاد و سازمانی در اقتصاد مقاومتی نقش ممتازی به‌عهده داشته باشد، اما مدیر و یا نماینده مربوطه دارای توان لابی‌گری نباشد ولی مدیر لایق و کاربلدی باشد. در این ساختار بودجه‌ریزی کلاه این استان و یا سازمان و وزارتخانه پس معرکه خواهد بود و بودجه به جاهایی می‌رسد که اهمیت کمتری دارد، اما مدیران آن لابی بهتری دارند. دقیقاً به همین دلیل است که بودجه‌های سالانه ارتباطی با اهداف راهبردی نظام که رهبری معظم انقلاب تعیین می‌کنند پیدا نمی‌کند و آن اهداف عالی به‌دست نمی‌آید.
رییس اسبق اتاق بازرگانی ادامه داد: در واقع سازمان برنامه و بودجه دارای دو وجه نیست و تنها یک وجه دارد؛ از برنامه خبری نیست و تنها کاری که می‌کند بخش بودجه است، یعنی تقسیم پول نفت با روش چانه‌زنی و لابی‌گری بین قسمت‌های مختلف کشور. با این روش نمی‌توان منویات حضرت آقا را محقق ساخت و چنانچه عرض شد تکرار یک سیاست غلط به نتیجه درست منتهی نمی‌شود.
خاموشی افزود: اگر بخواهیم روشمندتر اظهارنظر کنیم باید بگوییم که بودجه شامل چهار قسمت؛ 1 ــ مرحله تهیه و تنظیم و پیشنهاد لایحه بودجه، 2 ــ مرحله تصویب بودجه، 3 ــ مرحله اجرای بودجه، 4 ــ مرحله نظارت بر بودجه، است. متأسفانه مکانیسم ارتباطی ساختار بودجه‌ریزی با اسناد بالادستی نظام مشخص نشده است و به همین دلیل آنچه رهبری انقلاب در 30 سال اخیر از دولت‌های مختلف درخواست کرده‌اند به‌دست نیامده است، در واقع مظلوم‌ترین مدیر نظام رهبر انقلاب هستند که ساختار اداری کشور در خدمت برآوردن سیاست‌های ایشان که می‌توانست اوضاع کشور را تغییر اساسی دهد قرار نداشته است.
وی تأکید کرد: بنده پیش از این هم گفته‌ام که ایران تنها کشور تک‌مجلسی دنیا است و این شیوه اداره نهاد قانونگذاری و نظارت نشان داده است که توان نظارتی کافی ایجاد نمی‌کند و لازم است مجمع تشخیص نقش مجلس دوم را برای قوی کردن نظارت ایفا کند. برخی به‌غلط به فرمایش امام(ره) درباره «مزخرف بودن مجلس سنا» در دوره طاغوت ارجاع داده‌اند که نشان می‌دهد عرایض بنده به‌درستی مطالعه نشده است. مجلس سنا در اکثر کشورها به طبقه سرمایه‌دار اختصاص دارد که قطعاً با مبانی جمهوری اسلامی ناسازگار است و حضرت امام(ره) همین را تأکید فرموده بودند. عرض بنده ناظر به مجلس دوم مردمی و برآمده از دلسوزان نخبه نظام است تا بتوان با استفاده از ظرفیت فکری آنها نظارت بهتری برای اداره کشور اعمال کرد. کاری که مجلس شورای اسلامی در عمل به آن ناکام بوده است و لازم است با مجلس دوم تقویت شود.
وی سپس گفت، در روش کنونی بودجه‌ریزی کشور میزان درخواست اعتبارات دستگاهها نامحدود بوده و دستگاهها می‌توانند هر جمعی از اعتبارات و عملیات را که می‌خواهند به دولت پیشنهاد دهند که در آن سازوکاری که تفکری سیستمی دستگاهها را با اسناد بالادستی نظام مشخص کند پیش‌بینی نشده است. این دستگاه مربوطه است که به‌میل مدیر؛ بودجه‌ای را که معمولاً بودجه سال قبل به‌اضافه مبلغی است که بتوان با لابی و چانه‌زنی به‌دست آورد و با عنوان سند افتخار مدیر مربوطه عرضه کرد، مطالبه می‌کند. این ناکجاآبادی است که باعث ناکارآمدی اقتصاد کشور شده و مدیران کشور باید ضمن پاسخگویی برای تکرار اشتباهات گذشته به‌سرعت برای تغییر در نظام بودجه‌ریزی کشور دست به کار شوند.
علینقی خاموشی گفت: بعد از آزمایش نسخه‌های غلط اقتصادی غربی که با ویژگی‌های بومی و اسلامی ایران سازگار نبود و نتایج بدی به‌دنبال داشت؛ که بنده برای حل یکی از تبعات آن سیاست غلط که به ورشکستگی اعتباری ایران انجامید؛ در دهه هفتاد؛ مذاکرات فشرده و سنگینی با آلمان‌ها برای رفع بحران بدهی‌ها داشتم، بالاخره کشور با تدابیر رهبری فرزانه انقلاب صاحب دکترین شد و اقتصاد مقاومتی از 6 سال پیش نقشه راه کشور را مشخص کرده است. اما در واقعیت و علی‌رغم مشخص شدن نقشه راه کشور که حاصل بیش از 3 دهه تلاش همه ملت ایران و مدیران کشور بود، اوضاع اقتصادی اصلاح نشده است. چرا؟
وی تأکید کرد: موفقیت یک سیاست را باید در سه سطح تحلیل کرد؛ سطح نخست راهبرد است که اقتصاد مقاومتی نقشه راه کشور را تشکیل می‌دهد و نقطه عزیمت را مشخص می‌کند. سطح دوم تاکتیک است که باید نهادهای مختلف و قوا برای اجرای آن نقش‌آفرینی کنند که یکی از مهمترین بخش‌های آن بودجه‌نویسی است. سطح سوم در سطح تکنیک یا خرد تعریف می‌شود که باید نظام اداری و مجموعه حاکمیت دارای مهارتهای کاربردی شده و از رخوت کنونی خارج شود که با آموزش دادن در بدنه بوروکراسی دولتی و خصوصی کشور به‌دست می‌آید. متأسفانه فقط سطح اول انجام شده و در دو بخش دیگر هنوز در خط آغاز قرار داریم. نیروی کار کشور مهارت کافی ندارد و اصل آموزش؛ در اداره کشور فراموش شده است. دولت و مجلس هم راهبرد کلان اقتصاد مقاومتی را تبدیل به آیین‌نامه اجرایی برای اداره کشور نکرده‌اند.
رییس اسبق اتاق بازرگانی در پایان تأکید کرد: بر زمین ماندن سیاست‌های کلان مشخص‌شده توسط رهبری انقلاب به‌دلیل عدم‌انجام وظیفه بخش‌های مختلف نباید به‌پای نظام نوشته شود و ضروری است دولت از سال آینده با به‌کارگیری تمام ظرفیت کارشناسان کشور از همه سلیقه‌ها، بودجه‌نویسی سنتی را کنار گذاشته و نظام بودجه‌ریزی مدرنی را در هماهنگی با اسناد بالادستی نظام به‌کار گیرد. مجلس، قوه قضائیه و سایر نهادها هم باید هر یک نقش ویژه خود را ایفا کنند که موضوعات جداگانه‌ای است و مباحث تخصصی خاص خود را می‌طلبد.
