سهم اقتصاد ایران از مشاغل سبز تقریبا هیچ است/ جنگ با غول بیکاری با توسعه مشاغل سبز

در سال‌های اخیر بیشتر تعبیر «مشاغل سبز» را می‌شنویم، اما در عمل شغل‌های سبز در ایران درصد ناچیزی از مشاغل را به خود اختصاص می‌دهند. این در حالی است که سبز کردن مشاغل یک ضرورت و رویکردی توسعه‌ای است.
به گزارش اقتصاد روز و به نقل از ایلنا، «تنها ۱۸ ماه برای نجات کره زمین فرصت هست.» این هشدار که مرداد امسال مطرح شد شاید در نگاه اول شبیه هشدار‌‌هایی باشد که هر از گاهی شنیده می‌شود؛ هشدار درباره اینکه آدم‌فضایی‌ها دارند می‌آیند یا فلان ستاره یا شهاب سنگ قرار است با زمین برخورد کرده و کره خاکی را نیست و نابود کند. با این همه وقتی بدانیم که این ادعا مرتبط با مسائل زیست محیطی، گرمایش زمین و تغییر اقلیم است و زمانی که مستنداتی را که روند نابودی زمین را ثابت می‌کنند، مدنظر قرار دهیم، می‌بینیم ادعای بی‌اساسی هم نیست. یخ‌های قطبی در حال آب شدن هستند، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها دارند نابود می‌شوند، روز‌ به روز از مساحت جنگل‌ها کاسته می‌شود و دود، سرب و گرد و غبار نفس مردم در کشور‌های مختلف را تنگ کرده است. گزارش‌هایی که بعضا درباره میزان آلودگی و تغییر اقلیم منتشر می‌شود گاه آنقدر وحشتناک هستند که آدم احساس می‌کند در فضایی کاملا مسموم نفس می‌کشد، آب آلوده می‌نوشد و غذای سمی می‌خورد. تقریبا همه می‌دانند این وضعیت در نتیجه فعالیت‌های مخرب زیست محیطی مرتبط با مسائل اقتصادی رخ داده است. استفاده از سوخت‌های فسیلی و بی‌توجهی به استاندارد‌های زیست محیطی برای کسب سود بیشتر باعث شده جهان به این نقطه برسد و صدای شمارش معکوس نابودی بلند شود. این هشدار‌ها که مربوط به دیروز و امروز هم نیست باعث شده تعابیری جدید در حوزه اقتصاد مورد استفاده قرار گیرد؛ اقتصاد سبز و مشاغل سبز تعابیری هستند که این روز‌ها نه تنها ورد زبان نهاد‌های بین‌المللی و فعالان زیست محیطی است که افرادی از میان دولتمردان در جوامع مختلف و شهروندان عادی نیز آن را به کار می‌گیرند و به عنوان مطالبه‌ای برای نجات حیات بشری مطرح می‌کنند.

اشتغال سبز چیست؟

اشتغال سبز به هر نوع فعالیتی گفته می‌شود که در آن حساسیت‌های زیست محیطی مورد توجه قرار گیرد. مشاغل سبز طیف گسترده‌ای از مشاغل هستند. به عبارت روشن‌تر استفاده از روش‌های مطابق با حفظ محیط زیست، مشاغل سبز را به وجود می‌آورند. ممکن است مشاغل سبز را در حوزه انرژی تعریف کنیم. می‌دانیم که تهدید عمده جهان امروز استفاده از سوخت‌های فسیلی است که به گرمایش بی‌سابقه زمین انجامیده است. با اتکا به اقتصاد و مشاغل سبز می‌توان انرژی‌های تجدید‌پذیر را جایگزین سوخت‌های فسیلی کرد. در حوزه کشاورزی اصلاح الگوی مصرف آب، استفاده کمتر از سموم و کود‌های شیمیایی و کشت، بدون از بین بردن آب و خاک در زمره مشاغل سبز دسته‌بندی می‌شوند. پرورش ماهی و میگو برای کاهش برداشت از ذخایر دریایی و حتی مواردی مانند کاهش مصرف پلاستیک در هتلداری همه می‌توانند شغل سبز بسازند.

باید رویکرد ما به اقتصاد تغییر کند. این تغییر رویکرد نتیجه درک دو واقعیت است. اول اینکه باید به این احساس مسئولیت برسیم که ما نیز به عنوان بخشی از زمین باید جلوی نابودی زیست بوم خود را بگیریم و دوم اینکه اقتصاد سبز و مشاغل سبز بهره و سود اقتصادی دارند و ایجاد شغل و ثروت می‌کنند.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که اقتصاد سبز در ایالات متحده توانسته نسبت به صنعت سوخت‌های فسیلی،۱۰ برابر شغل بیشتری ایجاد کند. در ایالات متحده طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، در بخش سوخت فسیلی از معادن زغال سنگ گرفته تا نیروگاه‌های گازی حدود ۹۰۰ هزار نفر استخدام شده‌اند.

بر اساس آمار، بیش از ۲۰۰ عنوان شغل سبز در دنیا در راستای دستیابی به توسعه پایدار شناسایی شده و بیش از ۶۵ درصد مشاغل سبز در راستای کنترل و کاهش آلودگی هوا ایجاد شده‌اند. با توجه به اهمیت مقابله با مشکلات زیست محیطی و ایجاد و گسترش شغل‌های سبز در جهان، سازمان بین‌المللی کار (ILO) درصدد است تا با گسترش مشاغل سبز، تعداد شاغلان این بخش تا سال ۲۰۳۰ به مرز ۲۰ میلیون نفر برساند.

مشاغل سبز در ایران

ما آلودگی و تغییر اقلیم را با گوشت و پوست لمس می‌کنیم. در سال‌های اخیر رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌های زیادی در ایران خشک شده‌اند. می‌گویند تا چند دهه دیگر از جنگل در ایران خبری نیست. شهر‌ها آلوده هستند و تنفس هوای پاک در شهر‌های بزرگی مثل تهران به آرزو تبدیل شده است. در جایی مانند خوزستان گرد و غبار امان مردم را بریده است و در شمال کشور که از آن به عنوان تنفس‌گاه کشور یاد می‌شود آنقدر زباله ریخته و آنقدر فاضلاب به رودخانه‌هایش روانه کرده‌اند که رئیس سازمان محیط زیست می‌گوید: هیچ موجود زنده‌ای توی این رودخانه‌ها پیدا نمی‌شود!

شاید به صدا درآمدن زنگ خطر درباره محیط زیست باعث شده که تعبیر مشاغل سبز وارد ادبیات توسعه و برنامه‌ریزی کشور شود. سال ۹۲ تفاهم‌نامه همکاری بین سازمان محیط زیست و وزارت کار در این زمینه منقعد شد. توجه به فعالیت‌ها و مشاغل نو و سازگار با محیط زیست، ایجاد و توسعه مشاغل سبز، دستیابی به مدلی از رشد اقتصادی سبز برای نیل به توسعه پایدار و حفظ و صیانت از اشتغال موجود و سبزسازی آن برخی از اهداف طرح تدوین برنامه توسعه مشاغل سبز بوده است.

تیر ماه امسال کتایون حجتی (سرپرست دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست) گفت: مشاغل سبز می‌تواند به کاهش مصرف انرژی، کاهش پسماند، کاهش گازهای گلخانه‌ای، رونق اقتصاد، تخریب نشدن محیط زیست و ایجاد شغل و تولید سرمایه کمک کند.

یک سال قبل از آن مصطفی کمال گویه (رئیس بخش توسعه مشاغل سبز سازمان بین‌المللی کار) گفته بود: سازمان بین‌المللی کار(ILO) مایل به اجرای برنامه مشترک مشاغل سبز با ایران است.

به همین ترتیب چندین و چند اظهارنظر درباره مشاغل سبز در ایران بیان شده است، اما وقتی به بررسی وضعیت رعایت استاندارد‌های زیست محیطی در اقتصاد ایران می‌پردازیم شاهد این هستیم که هنوز فاصله زیادی تا وضعیت مناسب در این زمینه داریم و حتی روند‌های موجود به گونه‌ای است که می‌توان عنوان کرد ما دیگر در شمول هشدار «تنها ۱۸ ماه برای نجات کره زمین فرصت هست» نیستیم، بلکه فرصت تمام شده و ما وسط بحران ایستاده‌ایم.

اقتصاد سبز هم شغل ایجاد می‌کند، هم ما را نجات می‌دهد

مسعود دانشمند (کارشناس مسائل اقتصادی) ، اقتصاد سبز و مشاغل سبز را از دو جنبه مورد ارزیابی قرار می‌دهد. او می‌گوید: واقعیت این است که زیست بوم ما در حال نابودی است. باید این درک کرد و احساس مسئولیت در ما به وجود بیاید. ادامه روند‌های موجود باعث می‌شود با سرعت بیشتری به سمت نابودی حرکت کنیم.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اساسا محیط زیست در ایران مثل آچارچرخی است که در صندوق عقب ماشین گذاشته‌اند و کسی به سراغش نمی‌رود مگر اینکه چاره‌ای نباشد، عنوان می‌کند: باید رویکرد ما به اقتصاد تغییر کند. این تغییر رویکرد نتیجه درک دو واقعیت است. اول اینکه باید به این احساس مسئولیت برسیم که ما نیز به عنوان بخشی از زمین باید جلوی نابودی زیست بوم خود را بگیریم و دوم اینکه اقتصاد سبز و مشاغل سبز بهره و سود اقتصادی دارند و ایجاد شغل و ثروت می‌کنند.

اشتغال سبز به هر نوع فعالیتی گفته می‌شود که در آن حساسیت‌های زیست محیطی مورد توجه قرار گیرد. مشاغل سبز طیف گسترده‌ای از مشاغل هستند. به عبارت روشن‌تر استفاده از روش‌های مطابق با حفظ محیط زیست، مشاغل سبز را به وجود می‌آورند.

او توضیح می‌دهد: بحث مهم در این زمینه این است که استفاده از سوخت‌های فسیلی را کم کنیم. در نظر بگیرید بخش زیادی از برق ما در نیروگاه‌های مازوتی تولید می‌شود. ما چقدر آفتاب در ایران داریم و چقدر از انرژی خورشیدی استفاده می‌کنیم؟ برق‌رسانی به روستایی با جمعیت محدود اصلا به‌صرفه نیست، حال آنکه همان جا می‌توان از نور خورشید برق گرفت و با هزینه کمتر شهروندان را از این امر بهره‌مند ساخت.

به گفته دانشمند در حوزه حمل و نقل، صنعت، خودروسازی و خلاصه تمامی بخش‌ها باید استاندارد‌های زیست محیطی را رعایت کرد و در تمامی این زمینه‌ها می‌توان شغل سبز ایجاد و مشکل بیکاری را رفع کرد.

او می‌گوید: سازمان محیط زیست باید فعال شود. این سازمان باید صدور هر مجوز جدید را منوط به رعایت استاندارد‌های زیست محیطی و بنگاه‌های و واحد‌هایی را که قبلا مجوز گرفته‌اند، ملزم به تطبیق خود با استاندارد‌های زیست محیطی کند.

شغل سبز لوکس نیست

رویکرد‌های اشتباهی به مشاغل سبز وجود دارد. برخی از صنعت‌کاران فکر می‌کنند قوانین زیست محیطی قوانین دست‌و‌پاگیری هستند و اساسا برای این وضع می‌شوند که ترمز رشد و توسعه صنایع را بکشند. واقعیت این است که مشاغل سبز نه تنها به عنوان یک ضرورت مطرح هستند که سود اقتصادی نیز دارند. بررسی‌ها ثابت می‌کند هزینه انرژی در مشاغل سبز به مراتب کمتر از مشاغلی است که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند. در موارد دیگر مانند اصلاح الگوی کشت یا مدیریت منابع آب نیز بررسی‌ها ثابت کرده بهره‌وری مشاغل افزایش می‌یابد.

در ایران به‌رغم اینکه در برنامه‌های بالادستی و همچنین در اظهارنظرات مسئولان بر مشاغل سبز تاکید می‌شود، اما عملا مشخص نیست برنامه‌های سازمان‌ها مرتبط با اشتغال در این زمینه چیست. پروتکل دقیقی که در آن مسائل زیست محیطی نیز لحاظ شده باشد در زمینه اشتغال وجود ندارد، حال آنکه مشاغل سبز نه تنها یک ضرورت که رویکردی است که به توسعه کارآفرینی می‌انجامد.