هوش مصنوعی (AI) در دنیای امروز به یکی از فناوریهای حیاتی تبدیل شده که در بسیاری از زمینهها، از پزشکی تا مدیریت کسبوکار و …، تأثیر بسزایی گذاشته است اما شاید در حوزه حقوق و قضاء کمتر به آن پرداخته شده باشد.
به گزارش اقتصاد روز ، با عنایت به ضرورتِ بهرهمندی از فناوریهای نوین و استفاده از هوش مصنوعی جهت دستیابی به اهداف سند تحول و تعالی قوه قضائیه که زیستبوم اصلیِ این مهم، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه و کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با بیش از ۱۲۵۰ دفتر در سراسر ایران اسلامیست (تعداد دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در زمان تنظیم این گفتگوها، بیش از هزار و دویست و پنجاه دفتر میباشد و براساس سیاستهای کلان و آیندهپژوهیِ دستگاه قضائی جمهوری اسلامی ایران و برنامهریزیِ صورتگرفته، به صورت هدفمند، رو به گسترش است)، سلسله *صحبتهای کوتاه و کاربردی* از محمدرضا سلطانی/مدیرعامل کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحت عنوان *نقش کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در تحقق سند تحول و تعالی قوه قضائیه* تدوین گردید که ۴ بخش از این سخنان، در همین پایگاه اطلاعرسانی منتشر شد (B2n.ir/t25562)، (B2n.ir/a45439)، (B2n.ir/r56799) و (B2n.ir/a85891) و اینک، مباحث جدید با محمدرضا سلطانی با موضوع *«نقش این کانون و دفاتر آن در هوشمندسازی قوه قضائیه بر پایهی هوش مصنوعی»* مورد بررسی قرار گرفته است.
*محمدرضا سلطانی/مدیرعامل کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی:* در راستای اجرای فرامین مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) مبنی بر استفاده از فناوریهای نوین در سیاستهای کلان *برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران*، یکی از برنامههای پیشنهادی دستگاه قضاء در این برنامه، استفاده از فناوری نوین و هوش مصنوعی در فرایندهای مختلف از جمله «ارجاع هوشمند پروندهها به شعب» و «کارشناسی» و «همچنین اتخاذ تصمیم قضایی در پروندههای فاقد پیچیدگی» است.
در سلسله مباحثی که تحت عنوان: *«نقش کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در تحقق سند تحول و تعالی قوه قضائیه»* داشتم، مطرح شد که براساس محتوای سند تحول و تعالی قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران، مرکز آمار و فناوری اطلاعات دستگاه قضایی با شعار «قوه قضائیه هوشمند در تراز انقلاب اسلامی» مرکز ثقل تحقق اهداف فناورانه دستگاه عدلیه در ایران اسلامی است و کانون خدمات الکترونیک قضایی هم که بعنوان پیشانی قوه قضائیه و پل ارتباطی فناورانهمحور فیمابین دستگاه قضایی و مردم و با شعار «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، از مردم برای مردم»، از سال ۱۳۹۲ تأسیس شده است، بعنوان یکی از ارکان مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه در ارتباط با معاونت خدمات الکترونیک قضایی این مرکز است.
همچنین، در این مباحث، اشاره کردم که در محتوای نسخهی جدید سند تحول و تعالی قوه قضائیه، عبارات «فناوری»، «الکترونیک» و «مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه» در زمرهی عبارات و لغات پُر تکرار است که این موضوع حاکی از نقش انکارناپذیر «فناوری» و «خدمات الکترونیک قضایی» در تحقق اهداف سند تحول و تعالی دستگاه قضائی جمهوری اسلامی ایران است.
*و اما چگونه میتوان از هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء استفاده کرد و خروجیِ آن را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مشاهده کرد.*
ابتدا، توضیحات مقدماتی و کُلی را پیرامون کاربرد هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء خواهم گفت تا در مباحث بعدی به نقش آن در فعالیتهای دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اشاره کنم.
یکی از راههای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء، بهرهمندی از پردازش زبان طبیعی (NLP) است که به وکلا و قضات امکان تحلیل متون حقوقی و استخراج اطلاعات کلیدی را میدهد؛ همچنین تحلیل دادههای حقوقی با استفاده از هوش مصنوعی، به کاهش خطاهای انسانی و افزایش دقت تحلیلها کمک میکند؛ سیستمهای جستوجوی هوشمند نیز با ارائه نتایج دقیقتر و مرتبطتر، فرایند جستوجوی اطلاعات حقوقی را بهبود بخشیدهاند.
استخراج دادهها از قراردادها در حوزه حقوق شامل تجزیهوتحلیل و پردازش اسناد قراردادی برای استخراج اطلاعات مهم و مرتبط است؛ این اطلاعات میتواند جزئیاتی نظیر طرفین قرارداد، شرایط مالی، تاریخها، تعهدات و شرایط را در بر گیرد.
این فرایند از تکنیکها و ابزارهای مختلفی برای دقت و کارایی بالاتر بهره میبرد. هدف از این کار، تسهیل در مدیریت و تحلیل قراردادها، کاهش زمان و هزینههای مربوط به پردازش دستی، و افزایش دقت در پیگیری و اجرای تعهدات قراردادی است.
*کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء*
هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء، از تحلیل و پردازش متون قانونی گرفته تا پیشبینی نتایج پروندههای قضایی، کاربردهای گستردهای دارد. این فناوری به قضات، وکلاء، مشاوران حقوقی و دیگر متخصصان این حوزه کمک میکند تا با دقت و سرعت بیشتری به وظیفههای خود بپردازند.
بهطور خاص، ابزارهای هوش مصنوعی میتوانند به تجزیهوتحلیل اسناد قانونی، کشف الگوها و روندها در دادههای حقوقی، و ارائه پیشبینیهای مبتنی بر دادهها کمک کنند.
علاوهبراین، استفاده از هوش مصنوعی میتواند به کاهش هزینهها و زمان موردنیاز برای انجامدادن تحقیقات و بررسیهای قانونی بینجامد؛ این امر بهویژه در مواردی که حجم زیادی از اسناد و دادهها باید بررسی شود اهمیت پیدا میکند.
هوش مصنوعی، با خودکارسازی فرایندهای پیچیده و زمانبر، به متخصصان حقوقی و قضائی این امکان را میدهد که تمرکز بیشتری بر جنبههای راهبردی و تحلیلی کار خود داشته باشند.
*در ادامه بهصورت مختصر و اجمالی، کاربردهای مختلف هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضاء را مطرح میکنم و به حول و قوه الهی، در سلسله مباحث بعدی، کاربرد هریک از این موضوعات را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تشریح خواهم کرد.*
*پیشبینی نتایج دادگاهها*
پیشبینی نتایج دادگاهها با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین یکی از نوآوریهای مهم در حوزه حقوق است؛ الگوریتمهای یادگیری ماشین با تحلیل دادههای گذشته میتوانند نتایج احتمالی یک پرونده را با دقت بالا پیشبینی کنند. این قابلیت به قضات و وکلا کمک میکند تا برای بررسی پروندهها، برنامهریزی دقیقتری انجام دهند و تصمیمهای بهتری اتخاذ کنند.
بهطور کلی، استفاده از تحلیل دادهها و یادگیری ماشین در صنعت حقوقی میتواند به بهبود فرایندهای تصمیمگیری و کاهش خطرپذیریهای مرتبط با پروندههای حقوقی کمک کند؛ این فناوریها، با ارائه دیدگاهی جامع و دقیق از نتایج احتمالی، به قضات، وکلا و اصحاب پرونده امکان میدهد تا با اطمینان بیشتری وارد فرایندهای قضایی شوند و بهترین نتایج ممکن را به دست آورند.
*تشخیص تقلب و فساد*
تشخیص تقلب و فساد یکی دیگر از کاربردهای مهم هوش مصنوعی در حقوق و قضاء است؛ الگوریتمهای پیچیده یادگیری ماشین میتوانند به شناسایی الگوهای غیرعادی در دادهها کمک کنند که ممکن است نشاندهنده تقلب یا فساد باشند؛ با تحلیل تراکنشهای مالی و شناسایی الگوهای مشکوک، قضات، وکلا و محققان میتوانند به انجامدادن فعالیتهای غیرقانونی پی ببرند. این نوع تحلیل بهخصوص در پروندههای مالی و شرکتهای بزرگ که حجم زیادی از دادههای مالی را پردازش میکنند بسیار مفید است.
*تحلیل الگوهای جنایی*
تحلیل الگوهای جنایی با استفاده از هوش مصنوعی به شناسایی و بررسی دقیقتر و جامعتر الگوهای رفتاری مجرمان میپردازد. این تحلیلها میتوانند به پلیس و مقامات قضایی در پیشگیری از جرائم و بهبود راهبردهای مقابله با جرم کمک کنند؛ برای مثال، با استفاده از تحلیل دادهها و الگوریتمهای پیشرفته یادگیری ماشین، میتوان الگوهای زمانی و مکانی وقوع جرائم را شناسایی و تمهیدات لازم را برای پیشگیری از آنها اتخاذ کرد.
*مشاوره حقوقی و قضائی مبتنی بر هوش مصنوعی*
توسعه چتباتهای حقوقی و نرمافزارهای مشاوره خودکار امکان دسترسی آسانتر به مشاوره حقوقی را برای عموم مردم فراهم کرده است؛ این ابزارها میتوانند به پرسشهای ساده حقوقی پاسخ دهند و به افراد کمک کنند تا در مواقع ضروری تصمیمات بهتری بگیرند.
با استفاده از سیستمهای هوشمند مبتنی بر یادگیری ماشین، خدمات مشاوره حقوقی بهصورت خودکار و با دقت بالا ارائه میشود؛ تحلیل پرسشهای متداول حقوقی توسط هوش مصنوعی به بهبود کیفیت مشاورهها و کاهش زمان پاسخگویی کمک میکند.
این سیستمها میتوانند به کاربران راهنماییهای لازم را ارائه کنند و درک بهتری از مسائل حقوقی به آنها بدهند که در نهایت به بهبود فرایند تصمیمگیری و کاهش هزینههای مشاوره میانجامد.
*پشتیبانی از قضاوت و تصمیمگیری*
یکی از نقشهای مهم هوش مصنوعی در حقوق و قضاء، ارائه اطلاعات به قضات و پشتیبانی از تصمیمگیری و تحلیل است؛ هوش مصنوعی و الگوریتمهای یادگیری ماشین میتوانند با تحلیل دادههای گذشته و ارائه پیشنهادهای مبتنی بر آن به قضات کمک کنند تا تصمیمهای بهتری اتخاذ کنند.
این ابزارها قادرند تحلیلهای حقوقی پیشرفتهای ارائه کنند که به بهبود کیفیت قضاوتها و تصمیمگیریها کمک میکند. با استفاده از یادگیری ماشین، سیستمها میتوانند الگوهای پیچیده را در دادههای قضایی شناسایی کنند و به ارائه تحلیلهای دقیقتر و جامعتر برای حمایت از فرایندهای قضایی بپردازند.
این قابلیتها به قضات کمک میکند تا با دسترسی به اطلاعات و تحلیلهای بهروز و دقیق، تصمیمهای مؤثرتری بگیرند و عدالت را بهطور کارآمدتری اجرا کنند.
*تحلیل اسناد حقوقی*
تحلیل دادههای متنی قضایی یکی از کاربردهای مهم یادگیری ماشین در حقوق و قضاء است. با استفاده از روشهای پردازش زبان طبیعی (NLP) میتوان محتوای اسناد حقوقی و پروندههای قضایی را به صورت خودکار تحلیل کرد و اطلاعات مفیدی از آنها استخراج کرد؛ برای مثال، میتوان بندهای غیرمعمول یا پرخطر در قراردادها را شناسایی کرد؛ این امر، بهویژه در پروندههای بزرگ و پیچیده که حجم زیادی از اسناد وجود دارد، بسیار کارآمد است و به تسریع روند قضایی و افزایش دقت و کارایی تحلیلها کمک میکند.
*تحلیل احساسات در متون حقوقی و قضای*
تحلیل احساسات یکی دیگر از کاربردهای تحلیل دادهها در صنعت حقوقی و قضائی است. با استفاده از الگوریتمهای پردازش زبان طبیعی، میتوان احساسات موجود در متون حقوقی، مانند شکایات، دفاعیات و نظرات دادگاهها را تحلیل کرد. این تحلیل میتواند به درک بهتر احساسات طرفین درگیر در یک پرونده کمک کرده و راهکارهای بهتری را برای حل اختلافات ارائه کند.
*مدیریت خطرپذیری و تطابق*
شرکتها و مؤسسههای حقوقی میتوانند با استفاده از الگوریتمهای یادگیری ماشین و هوش مصنوعی، ریسک (خطرپذیری) های حقوقی را شناسایی و مدیریت کنند و اطمینان حاصل کنند که با قوانین و مقررات مطابقت دارند.
هوش مصنوعی میتواند با شناسایی و ارزیابی خطرپذیریهای قانونی، به شرکتها و سازمانها کمک کند تا بهتر با چالشهای قانونی مواجه شوند؛ این قابلیت میتواند از وقوع مشکلات جدی جلوگیری کند و به بهبود مدیریت ریسکها کمک کند. با استفاده از تحلیلهای پیشرفته هوش مصنوعی، میتوان خطرپذیریهای احتمالی را شناسایی و پیشگیری کرد و بهاین ترتیب، اثربخشی و دقت در مدیریت خطرپذیریها و تطابق با قوانین را افزایش داد.
*استفاده از هوش مصنوعی در مبارزه با جرایم مالی*
هوش مصنوعی نقش مهمی در مبارزه با جرایم مالی دارد. با تحلیل تراکنشهای مالی و شناسایی الگوهای غیرعادی توسط الگوریتمهای یادگیری ماشین برای پیشبینی محل و زمان وقوع جرایم، میتوان بهسرعت جرایم مالی را شناسایی و اقدامات لازم را برای مقابله با آنها انجام داد. این امر بهویژه در پروندههای مرتبط با پولشویی بسیار کارآمد است.
*هوش مصنوعی در حقوق بینالملل*
هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در حقوق بینالملل نیز کاربردهای گستردهای دارند. با استفاده از این فناوریها میتوان به تحلیل قراردادها و معاهدات بینالمللی پرداخت و تأثیرات آنها را بر روابط میان کشورها بررسی کرد؛ همچنین میتوان به شناسایی و تحلیل الگوهای جرائم بینالمللی و ارائه راهکارهای مناسب برای مقابله با آنها پرداخت.
انشاءالله در سلسله مباحث بعدی، درخصوصِ نقش هریک از موارد مذکور در فعالیت دفاتر خدمات الکترونیک قضایی خواهم گفت و ارتباط سند تحول و تعالی قوه قضائیه با فعالیت دفاتر بر مبنای هوشمند مصنوعی را تشریح میکنم.
شایان ذکر است، خانواده بزرگ کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با شعار «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، از مردم برای مردم» در قالب بیش از ۱۲۵۰ دفتر با نیروهای متعهد و متخصص در سراسر کشور، در تحقق «قوه قضائیه هوشمند در تراز انقلاب اسلامی» در همکاری با مرکز آمار و فناوری اطلاعات دستگاه قضایی، همواره مشغولِ خدمترسانی به عموم مردم شریف ایران اسلامی است.
