دولت‌هاي عضو كميسيون اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد براي آسيا و اقيانوسيه، برنامه اقدام منطقه‌اي براي طوفان‌هاي گردوغبار در آسيا و اقيانوسيه را كه با حمايت و همكاري سازمان برنامه‌وبودجه تهيه شده بود، با اجماع به تصويب رساند.
به گزارش اقتصاد روز از مركز اطلاع‌رساني، روابط عمومي و امور بين‌الملل، اسكاپ، سند مهم برنامه اقدام منطقه‌اي براي طوفان‌هاي گردوغبار در آسيا و اقيانوسيه را كه از سوي مركز منطقه‌اي آسيا و اقيانوسيه براي توسعه مديريت اطلاعات بلايا (اپديم) و با حمايت و همكاري سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت امور خارجه پس از طي فرايند دوساله ارزيابي مطالعات علمي و مشورت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي تهيه شده بود، با اجماع به تصويب رساند.
با توجه به وقوع پديده گردوغبار در ايران، اپديم همكاري نزديكي با كشورمان درزمينه تدوين برنامه‌هاي ملي و همكاري‌هاي فرامنطقه‌اي داشته است. ازجمله اينكه نظرات و پيشنهاد‌هاي ايران درزمينۀ تدوين برنامه اقدام و تقويت همكاري‌هاي منطقه‌اي درزمينۀ گردوغبار را در اسناد و نشست‌هاي منطقه‌اي اپديم و اسكاپ لحاظ كرده است.
اين برنامه قبلاً در هفتمين نشست كميته كاهش ريسك بلاياي اسكاپ در اوت ۲۰۲۱ و شوراي حكام اپديم در ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ (۸ فوريه ۲۰۲۲) به تصويب رسيده بود.
برنامه اقدام مذكور، اولين چارچوب رسمي عملياتي و اجرايي براي كاهش ريسك و پيامدهاي منفي گردوغبار در آسيا و اقيانوسيه محسوب مي‌شود و شامل اهداف عملياتي و اقدامات پيشنهادي در سطح ملي و منطقه‌اي و مكانيسيم هماهنگي و پيگيري مي‌باشد كه از سوي اپديم اجرا خواهد شد.
يافته‌هاي ارزيابي خطرات توفان‌هاي گردوغبار در آسيا و اقيانوسيه
يافته‌هاي ارزيابي خطرات توفان‌هاي گردوغبار در آسيا و اقيانوسيه به‌وضوح نشان مي‌دهد كه توفان‌هاي گردوغبار در كوتاه‌مدت و بلندمدت بر سلامت انسان، انرژي، كشاورزي و هوانوردي اثرات منفي مي‌گذارند. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه بيش از ۶ ميليون نفر از مردم در شهرهاي مختلف كشورهاي چين، جمهوري اسلامي ايران، پاكستان و ازبكستان به مدت حداقل ۱۰ ماه را در سال ۲۰۱۹ در سطوح ناسالم آلودگي هوا ناشي از توفان‌هاي گردوغبار تنفس كرده‌اند.
آلودگي هوا با هر توفان گردوغبار بدتر مي‌شود. در آسياي ميانه، ۸۰ درصد از كل جمعيت در معرض سطح بالايي از كيفيت هواي نامطلوب قرار دارند كه ناشي از توفان‌هاي گردوغبار شديد است. علاوه بر اين، مناطق وسيعي از زمين‌هاي كشاورزي تحت تأثير ذرات گردوغبار هستند. در تركمنستان ۷۱ درصد، پاكستان ۴۹ درصد و ازبكستان ۴۴ درصد از زمين‌هاي كشاورزي تحت تأثير ذرات گردوغبار هستند. مقدار زيادي از اين گردوغبار، با محتواي نمك بالا براي گياهان سمي بوده و كيفيت خاك و آب را نيز كاهش مي‌دهد. حساسيت برخي محصولات زراعي به اين پديده بيشتر است. به‌عنوان مثال، گردوغبار مي‌تواند توليد پنبه را به شكل چشمگيري كاهش دهد.
در اكوسيستم، هنگامي‌كه توفان گردوغبار در يخچال‌هاي طبيعي رخ مي‌دهد، باعث ايجاد پديده گرمايش، افزايش دماي ذوب يخ و متعاقباً تغيير الگوهاي سيل و خشك‌سالي در پايين‌دست مي‌شود. اين مطالعه نشان مي‌دهد كه ذرات گردوغبار تهديد بزرگي براي يخچال‌هاي طبيعي در رشته‌كوه‌هاي هيماليا – هندوكش و فلات تبت -به‌اصطلاح قطب سوم زمين- هستند. اين موضوع از آن‌جهت نگران‌كننده است كه اين يخچال‌ها تأمين‌كننده آب شيرين بيش از ۱.۳ ميليارد نفر از جمعيت ساكن در آسيا هستند.
توفان‌هاي گردوغبار تأثير قابل توجهي نيز بر بخش انرژي دارند. اين ارزيابي نشان مي‌دهد كه گرچه انرژي‌هاي پاك از قبيل انرژي خورشيدي و بادي تأثير كمي در افزايش آلودگي هوا دارند، خود تحت تأثير اثرات منفي توفان‌هاي گردوغبار قرار مي‌گيرند. تنها در قسمت كوچكي از بخش انرژي (ضرر اقتصادي ناشي از كاهش بازدهي مولدهاي خورشيدي)، گردوغبار بيش از ۱۰۷ ميليون دلار در هند، ۴۶ ميليون دلار در چين و ۳۷ ميليون دلار در پاكستان ضرر اقتصادي به اين صنعت وارد كرده است.
در بخش حمل‌ونقل، اين ارزيابي، به‌ويژه به صنعت هوانوردي پرداخته است. توفان‌هاي گردوغبار، هم از طريق خوردگي موتورهاي هواپيما و هم از طريق كاهش ديد در فرودگاه‌ها خساراتي را به اين بخش وارد كرده و هرساله باعث تأخير و لغو پروازهاي بسياري در مناطق تحت تأثير مي‌شوند.
ارزيابي ريسك نشان مي‌دهد كه گردوغبار بر پروازهاي با مقصد و مبدأ فرودگاه‌هاي كشورهاي جنوب خليج‌فارس، پاكستان، هند و چين بيشترين تأثير را داشته‌اند. خطر تأخير، انحراف و لغو پرواز به دليل ديد كم ناشي از گردوغبار در فرودگاه‌هاي كشورهاي آسياي ميانه، مناطق جنوبي جمهوري اسلامي ايران، منطقه مرزي بين پاكستان و هند و همچنين مناطقي در شمال چين بيشتر است.
شهرهاي زيادي در مناطق آسيا و اقيانوسيه تحت اثرات منفي توفان‌هاي گردوغبار قرار دارند و علاوه بر اينكه سالانه ميليون‌ها دلار خسارت وارد مي‌كنند، مي‌توانند سلامت افراد را به خطر انداخته و خدمات شهري ازجمله آموزش، حمل‌ونقل و نظاير آن را متأثر كنند. شهرهاي جنوب غربي آسيا داراي بيشترين مواجهه با توفان‌هاي گردوغبار هستند. اين توفان‌ها سهم بسزايي در كيفيت پايين هوا در شهرهاي كراچي، لاهور و دهلي دارند، به شكلي كه نزديك به ۶۰ ميليون نفر در اين مناطق بيش از ۱۷۰ روز گردوغبار را در سال ۲۰۱۹ تجربه كرده‌اند.
وضعيت براي ۶ ميليون نفر از ساكنان هشت شهر در منطقه (سه شهر در چين، دو شهر در جمهوري اسلامي ايران، دو شهر در پاكستان و يكي در ازبكستان) بسيار بدتر است به‌طوري كه در حدود ۱۰ ماه از سال ۲۰۱۹ را با غلظت‌هاي بالاتر از استاندارد تعريف‌شده سازمان بهداشت جهاني تجربه كرده‌اند.