ایران بهشت سوداگری

علی مروی – شرایط اقتصادی امروز کشور، شرایط بسیار حساسی است. اقتصاد ایران در دهه‎های گذشته نیز نوسانات ارزی و تورم‎های بالا را تجربه کرده است اما آنچه شرایط اقتصادی کشور را خاص‎تر کرده‎است نبود یک تصویر روشن از برنامه‎های دولت برای مقابله با تهدیدهای اقتصادی است. به عبارت دیگر فعالین اقتصادی کشور هیچ ذهنیت مشخصی از نحوه مواجهه دولت با تحریم‎های آمریکا، نحوه کنترل ارز، نحوه تخصیص منابع وارداتی و ملی در شرایط عدم تعادل فعلی ندارد. همین امر باعث شده است که بسیاری از بنگاه‎های تولیدی در کشور، فعالیت خود را متوقف کنند و منتظر روشن شدن هوای اقتصاد ایران بمانند.

اما در مقابل در همین شرایط بلاتکلیفی اقتصادی، سوداگران سخت مشغول کارند. نرخ ارز، قیمت طلا، خودرو، مسکن و بسیاری از اقلام مصرفی در همین شش ماهه چندین برابر شده‎اند. این افزایش قیمت‎ها، بواسطه افزایش تقاضای حقیقی نبوده است بلکه به واسطه ورود سفته بازان به این بازارها با نقدینگی بسیار زیاد بوده‎است.

آخرین آمار نقدینگی در کشور، 1600 هزار میلیارد تومان است. نقدینگی که بواسطه نااطمینانی‎های موجود نسبت به آینده سمت تولید نرفته و با توجه به کاهش نرخ سود بانکی از شبکه بانکی نیز خارج شده است. این نقدینگی بزرگ در اقتصاد ایران، بزرگترین فرصت برای سفته‎بازی و سوداگری است. در ایران هیچ قانونی برای شناسایی و تعیین حد و مرز برای فعالیت‎های سوداگرانه وجود ندارد.

مواجهه با شوک‎های ارزی-تورمی در اقتصاد ایران، در همه دولت‎ها و مجالس یکسان بوده است؛ افزایش عرضه برای کنترل بازار. اگر نرخ ارز رو به افزایش داشته است همه دولت‎ها در ابتدا تلاش کرده‎اند عرضه ارز را افزایش دهند حالا یکی با عرضه ارز با کارت ملی و دیگری با راه‎اندازی بازار ثانویه. یا مثلا اگر قیمت خودرو افزایش یافته است دولت‎ها خودروسازان را مجبور به پیش‎فروش محصولاتشان کرده‎اند. و همین طور در دیگر بازارها و محصولات، تلقی غالب دولتمردان در ایران، این است که افزایش قیمت در بازار نشان از افزایش تقاضا است. اما سوال مهمی که پاسخ داده نمی شود این است که کدام تقاضا؟ افزایش تقاضا در بازار ناشی از افزایش تقاضای حقیقی است یا افزایش تقاضای سفته بازی؟ گرچه مثل روز روشن است که افزایش تقاضا در شوک‎های ارزی-تورمی در ایران، ناشی از افزایش تقاضای سفته‎بازی است اما راه‎حل‎های دولت‎های مختلف ایران، همیشه از جنس پاسخ گویی به تقاضای حقیقی است. به عبارت دیگر، وقتی در بازار تقاضای حقیقی برای یک کالا افزایش می‎یابد، سیاست درست تحریک عرضه و افزایش متناسب عرضه می باشد. اما اگر در بازار تقاضای سفته‎بازی افزایش یابد، افزایش عرضه سیاست کاملا غلطی است که نه تنها موجب کاهش تقاضا نشده بلکه موجب تحریک بیشتر تقاضای سفته بازانه و ایجاد رانت در دسترسی به منابع می‎شود. راهکار درست در مواجهه با تقاضای سفته‎بازانه کاهش انگیزه‎های سوداگری از طریق مالیات، بالابردن هزینه‎های انتقال، کدگزاری معاملات با هدف کاهش حاشیه سود در این بازارها است.

تلقی منفی از فعالیت‎های واسطه‎گری در اقتصاد ایران موجب شده است که هیچ قانون مشخصی برای تعیین حد و مرز قانونی برای فعالیت‎های سفته بازانه وجود نداشته باشد. علاوه بر این دولت‎ها نیز از فعالیت‎های سوداگرانه منتفع شده و خود آنها نیز انگیزه لازم را برای کنترل سفته‎بازی و سوداگری در اقتصاد ایران ندارند. این خلا تا آنجاست که طرح‎های دولتی در حوزه رفاه عمومی نیز، در نهایت از همین زاویه به شکست رسیده و جنبه سوداگری و منافع گروه خاص بر منافع عمومی مردم غلبه پیدا کرده است. به عنوان نمونه طرح مسکن مهر در دولت دهم موجب شد، که بسیاری از افراد با ورود به حوزه مسکن و خرید و نگه‎داری مسکن، در دوره بعد شوک ارزی-تورمی سودهای کلانی بدست آورند. و یا طرح تحول سلامت در دولت یازدهم موجب شد که حوزه بهداشت و درمان در کشور به یک حوزه جذاب اقتصادی تبدیل شود و بسیاری از سرمایه‎داران با ورود به عرصه خدمات درمانی و دارویی کشور، منابع سلامت را در اختیار گرفته و در شوک ارزی-تورمی اخیر، منافع بسیاری را بدست آورند.

سوداگری و رفتار‎های سفته‎بازی در اقتصاد ایران، مانند سوراخی است که هر چه منابع به اقتصاد تزریق می شود از طریق این راه به سمتی غیر از تولید کشیده می‎شود. ایران بهشت سوادگری است. در ایران سوداگری و سفته‎بازی ظاهرا مذموم است اما قانونی برای کنترل آن وجود ندارد. در ایران اگر فعالیت تولیدی انجام شود از مالیات گرفته تا انواع عوارض و پرداختی‎های اجباری و قانونی باید پرداخت شود اما اگر شما 2 تن سکه بخرید و فردا بفروشید هیچ مالیاتی نباید بپردازید. در ایران بیش از 38 میلیارد دلار از منابع ارزی کشور در اختیار سفته بازان قرار گرفته است اما هیچ خبری از مالیات بر سود‎های ارزی وجود ندارد. در ایران برای خرید 40 هزار خودرو 75 میلیون مراجعه به سایت صورت می‎پذیرد چون همه میدانند که فقط باید به یکی از این خودروها برسند، آن وقت به هر قیمتی که بخواهند می‎توانند آن را بفروشند.

اینجا بهشت سوداگران است. سفته‎بازی در اقتصاد ایران، همان روزنه‎ای است که سد منابع اقتصادی کشور را فروخواهد ریخت.