اگرچه درد و رنج تجربیاتی ذهنی هستند، اما مطالعات در رشته‌های متعدد، شواهدی عینی از توانایی حیوانات در تجربه کردن درد و دیسترس را نشان داده‌اند.
به گزارش اقتصاد روز، دنیای معاصر به دنبال تحولات همه جانبه در زمینه‌های علمی، فناوری، اجتماعی، فرهنگی و…، شاهد پیدایش علوم و فنون نوین و بین رشته‌ای متعددی است، بشر افزون بر توجه به موضوعات انسانی، به محیط و پدیده‌های پیرامونی که در خدمت و تسخیر انسان قرار دارد ، اهتمام ویژه‌ای ورزیده است. اخلاق زیست محیطی در دوره معاصر، ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است.
عملکرد انسان گونه‌هایی از حیوانات را با چالش انقراض و نابودی مواجه ساخته است
شبکه حیات به نحوی سازمان یافته که زندگی هر موجود زنده در پیوندی ناگسستنی با حیات دیگر موجودات است و دخالت نابخردانه در این شبکه، بقای نسل همه موجودات و از جمله انسان را به چالش می‌کشاند. در آن سوی این چرخه، عملکرد انسان نیز صرف نظر از اینکه به نابودی و انهدام جنگل‌ها و مراتع انجامیده، گونه‌هایی از حیوانات را نیز با چالش انقراض و نابودی مواجه ساخته است. به گفته متخصصان بخش محیط زیست سازمان ملل، روزانه نسل بیش از ۵۰ نوع جانور و گیاه در کره زمین در حال انقراض و نابودی است. طبق تحقیقات به عمل آمده از سوی این بخش، توسعه صنعتی، مهمترین عامل نابودی نسل موجودات زنده در زمین شناخته شده است.
فقط انسان‌ها از حقوق مختلف برخوردار نسیتند؛ بلکه تمام آنچه روی زمین وجود دارد دارای حقوق هستند
نظام طبیعت به نحوی انتظام یافته که پاکسازی بسیاری از آلودگی ها هم از طریق گونه‌های جانوری انجام می‌گیرد، لذا نبود یا کاهش تعداد آن‌ها سیستم پاکسازی طبیعی را مختل و به تبع تهدیدی علیه سلامت بشریت به شمار می‌رود و بر جهانیان لازم است تدابیر و اقداماتی سنجیده اتخاذ نمایند. حیوانات از مهمترین زیست بوم‌هایی‌اند که حقوق آن‌ها بیش از هر موجود دیگری توجه مدافعان زیست‌محیطی را به خود جلب کرده است. در دهه‌های اخیر، توجه جوامع روی این موضوع متمرکز شده که فقط انسان‌ها از حقوق مختلف برخوردار نیستند؛ بلکه تمام آنچه روی زمین وجود دارد، مانند کوه‌ها، دریاها، حیوانات و گیاهان نیز دارای حقوق هستند.
پس از آنکه بیانیه جهانی حقوق حیوانات به طور رسمی در تاریخ ۱۵ اکتبر ۱۹۷۸ در شورای مرکزی یونسکو اعلان شد، مفاد این بیانیه توسط اتحادیه بین‌المللی حقوق حیوانات در سال ۱۹۸۹ مورد تجدید نظر قرار گرفت و در ۱۹۹۰ به رئیس مجمع عمومی یونسکو تسلیم و در همان سال منتشر شد. این بیانیه ده ماده‌ای بیانگر حق و حقوق حیوانات بر انسان و نحوه رفتار و نگهداری از آن‌هاست. طرفداران حقوق حیوانات معتقدند حیوانات دارای حقوق قانونی و اخلاقی معینی‌اند که شامل حق مورد صدمه و آزار قرارداده نشدن آن‌ها نیز می‌شود.
اهمیت حق حیوان در اسلام تا آن جاست که شماری از فقها مانند صاحب جواهر، آن را در زمره «حق الله» دانسته‌اند. نظام حقوقی حیوانات در ایران و کشورهای در حال توسعه، برخلاف جوامع پیشرفته و کنوانسیون‌های بین‌المللی گسترده و متعدد و موجود، آغاز تحول و توجه خویش را نسبت به آن‌ها گذرانده و قوانین و قواعد موضوعه مقرر در این نظام نسبت به حقوق حیوانات، رضایت بخش نبوده و تضمین کننده حقوق طبیعی و قانونی آن‌ها نیست. همین مهم، یعنی نبود نظام حقوقی مناسب و وجود خلاء‌های قانون‌گذاری و فقدانِ نظام تضمینات حقوقی و قانونی موثر و همه جانبه، موجبات سوء استفادە هر چه بیشتر و روزافزون جامعه انسانی را نسبت به آن‌ها فراهم آورده و گویا، اعمال هر نوع خشونت و بی‌مهری به اشکال مختلف حیوان آزاری و کشتن حیوانات و تعرض نسبت به حیات حیوانات، طبیعی و متعارف به شمار می‌رود.
در بسیاری از کشورها از بین بردن حیوانات و حیوان آزاری جرم محسوب می‌شود
در بسیاری از کشورها از بین بردن حیوانات و حیوان آزاری جرم محسوب می‌شود. باید بدانیم اگرچه درد و رنج تجربیاتی ذهنی هستند، اما مطالعات در رشته‌های متعدد، شواهدی عینی از توانایی حیوانات در تجربه کردن درد و دیسترس را نشان داده‌اند. به دلیل شباهت‌های عصبی-آناتومی و سازوکارهای فیزیولوژیک، حیوانات پاسخ‌های هماهنگی به درد و بسیاری از حالت‌های هیجانی نشان می‌دهند و نیز پاسخ‌های دیگری که قبل از آن، منحصراً خاص انسان‌ها شناخته می‌شد.
حیوانات دارای شباهت‌هایی با انسان‌ها هستند. از جمله گیرنده‌های حساس به محرک‌های ناخوشایند، ساختارهای مغزی مشابه با کورتکس مغز انسان و مسیرهای عصبی که این گیرنده‌ها را به مغز متصل می‌کند. ضد دردها می‌توانند باعث تعدیل پاسخ به درد در حیوانات، همانند انسان‌ها شوند و حیوانات نیز در صورتی که به آن‌ها فرصت داده شود از محرک‌های ناخوشایند دوری خواهند کرد.
سرخوردگی، واماندگی و واپس‌گرایی از ویژگی‌های حیوان آزارها محسوب می‌شود
فارغ از وجه غیراخلاقی و غیرشرعی حیوان آزاری، از دیدگاه جامعه شناسی و روانشناختی نیز این ناهنجاری قابل بررسی است، در تشریح علل و عوامل موثر در شکل‌گیری این نوع از خشونت و حیوان آزاری‌ها می‌توان گفت در علم جامعه شناسی، اصطلاحی تحت عنوان مکانیزم فرافکنی وجود دارد، به این ترتیب که خشونت،سرخوردگی و تحقیرهای تجربه شده یک فرد در گذشته به تدریج در روحیه و شخصیت وی تاثیر گذار می‌شود و در قالب‌هایی ظهور و بروز پیدا می‌کند که حیوان آزاری یکی از نمونه‌های آن به شمار می‌رود. در این مکانیزم، فرد درگیر با اقدام به چنین رفتارهایی، آنچه که در درون او انباشته شده، تخلیه می‌کند. به واقع چنین شخصیت‌هایی در مقابل افراد قدرتمند متملق و چاپلوس و در برابر انسان‌های ضعیف زورگو و مستبدانه رفتار می‌کنند، سرخوردگی، واماندگی و واپس‌گرایی از ویژگی‌های چنین افرادی محسوب می‌شود.
فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع رسانی نقش بسزایی را در پیشگیری از چنین حوادث و وقایع تاسف آوری ایفاء می‌کند. خانواده‌ها و نحوه تربیتی نیز از دیگر مولفه‌های حائز اهمیتی است که تکمیل کننده حلقه پرورشی و تربیتی به شمار می‌روند و به تعبیری با آموزش و تربیت اصولی می‌توان از بروز بسیاری از موارد پیشگیری کرد، نباید از نظر دور داشت که تاثیرگذاری مردم نیز از دو جنبه در جلوگیری و کاهش وقوع چنین مواردی بسیار حائز اهمیت است.
برخوردهای عمومی و اجتماعی در قالب تذکر یکی از روش‌های موثری است که می‌تواند با تنگ کردن عرصه در مقابل چنین رفتارهایی، در کاهش بروز ناهنجاری‌های اجتماعی موثر واقع شود، زیرا اساسا افعالی که با اعتراض مستقیم و عدم پذیرش افکار عمومی مواجه می‌شود، ملاحظاتی برای بروز و وقوع آن بوجود می‌آید که تا حدودی در کاهش آن موثر است و همچنین اطلاع رسانی مردم با گزارشات به موقع به نهادهای ذی‌ربط همچون محیط زیست و… نیز از دیگر عوامل موثر در کنترل رفتارهای خشن علیه حیوانات خواهد بود.
حقوق حیوانات در آموزه‌های تاریخی، ادبی، فرهنگی و مذهبی، از سابقه ارزشمند و قابل دفاعی برخوردار است
کلام آخر اینکه، حیوانات، بخشی از جامعه طبیعی و زیست محیطی را تشکیل می‌دهند و در برقراری توازن در نظام طبیعت، نقش موثر و غیرقابل انکاری دارند. حیوانات مانند انسان‌ها از حقوق خاص خویش مانند حق حیات، حق درمان، حق آرامش، حق زیست جمعی، حق پرهیز از هر نوع خشونت، حق پرهیز از هرگونه نسل کشی، حق استفاده از حیات وحش و مانند آن‌ها برخوردارند و هرگونه تعدی و تفریط نسبت به آن‌ها یا حقوق آن‌ها، به منزله نقض حقوق آنان محسوب شده و ضروری است، مستوجب مسئولیت باشد. حقوق حیوانات در آموزه‌های تاریخی، ادبی، فرهنگی و مذهبی، از سابقه ارزشمند و قابل دفاعی برخوردار است. «… چه خوش گفت فردوسی پاک زاد که رحمت بر آن تربت پاک باد، میازار موری که دانه‌کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است».
منبع: ایسنا
*خیرجو، آ. (۱۳۹۷). «آسیب شناسی حیوان آزاری در ایران». نخستین جشنواره تالیفات برتر علوم انسانی اسلامی، جایزه ویژه علامه. صص: ۱۴-۱.
*خوشیاری حاجی بابا، ر و دیگران. (۱۳۹۲). «حمایت از حیوانات در قوانین ایران و اسناد بین المللی». فصلنامه حقوق پزشکی. شماره ۲۶. صص: ۱۹۲-۱۷۲.
*زارع بیدکی، م و دیگران. (۱۳۹۱). «مروری بر جنبه‌های اخلاقی در پژوهش‌های حیوانی». مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. شماره۱۱. صص: ۵۹۸-۵۷۸.
*رضایی، چ. (۱۳۸۹) . « نگاهی به حقوق حیوانات در اخلاق محیط زیست اسلام از منظر نهج‌البلاغه». فصلنامه معرفت اخلاقی. شماره ۳. صص: ۱۵۸-۱۴۵.
