لزوم ارائه خدمات ویژه به شهر‌های کارگرنشین

جمعیت زیادی در شهر‌ها و شهرک‌های اقماری زندگی می‌کنند که به منظور کار یا دسترسی به خدمات مجبور به سفر‌های روزانه می‌شوند. خودبسنده شدن این مناطق هم به کاهش هزینه‌های این افراد می انجامد و هم مشکلاتی مانند آلودگی و ترافیک را کمتر می‌کند.
به گزارش اقتصاد روز و به نقل از ایلنا، رشد لجام‌گسیخته شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری در بیش از 50 سال اخیر باعث پدید آمدن شهر‌ها و شهرک‌های اقماری در اطراف شهر‌های بزرگ شده است. در اطراف تهران، اصفهان، مشهد و … شاهد بزرگ شدن شهر‌های کوچک و روستاها بوده‌ایم، آنقدر که برخی از این مناطق که شمار جمعیت‌شان به 10 هزار نفر هم نمی‌رسید، اکنون حدود نیم میلیون جمعیت دارند. تنها در اطراف تهران بیش از 10 شهر وجود دارد که جمعیت‌شان به بالای 100 هزار نفر می‌رسند. به این شهر‌ها که قبلا شهرهایی کوچک یا حتی روستا بوده‌اند باید شهر‌ها و شهرک‌های جدید را هم اضافه کرد. برای مثال در جریان اجرای طرح مسکن مهر شاهد ایجاد چندین شهرک و شهر در اطراف مراکز استان‌ها و دیگر شهر‌های بزرگ بوده‌ایم.

به دلیل قیمت بالای خانه در شهر‌های بزرگ و مراکز استان‌ها عمده جمعیتی که در شهر‌ها و شهرک‌های اقماری زندگی می‌کنند کسانی هستند که حداقل حقوق را دریافت می‌کنند. آنها گاه برای رسیدن به محل کار باید چند کیلومتر راه بپیمایند، چرا که برای مثال در مرکز استان کار می‌کنند یا در شهر‌های بزرگ‌تر. به این صورت چندین و چند شهر در ایران وجود دارد که آنها را شهر‌های کارگرنشین یا خوابگاهی می‌نامند. در همین تهران شهر‌های خوابگاهی‌ وجود دارند که جمعیت‌شان از بسیاری از پایتخت‌ها بیشتر است. اگر نخواهیم کرج را شهری خوابگاهی به حساب آوریم، چون این شهر تاریخ، فضای خاص شهری و فرهنگ خاص خود را دارد، در اطراف تهران شهر‌هایی هستند که جمعیت‌شان به حدود نیم میلیون نفر می‌رسد، اما ویژگی منحصر به فردی ندارند و حتی گاه ساکنان آن خودشان را نه شهروندان آن شهر که تهرانی معرفی می‌کنند.

کارشناسان توسعه برای هویت‌بخشی به این شهر‌ها و حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که ویژه شهر‌های خوابگاهی و مهاجرنشین است، نظرات مختلفی ارائه داده‌اند. برخی از طرح‌های ارائه شده اجرا شده‌اند، اما هنوز کاستی‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود جمعیت شهر‌های خوابگاهی که درصد بالایی از آنها کارگران حداقلی‌بگیر هستند با مضیقه‌هایی رو‌به‌رو باشند.

شهر‌های کارگرنشین چه امکاناتی می‌خواهند؟

کسی که انتخاب می‌کند جای مرکز استان در شهری حاشیه‌ای و خوابگاهی زندگی کند، بیش از هر چیز دلایل مالی و اقتصادی دارد. اگر از این نکته بگذریم که در سال‌های اخیر برخی افراد متمایل به زندگی در شهر‌های کوچک و روستا‌ها شده‌اند، باید در مورد شهر‌های اقماری اطرف مراکز استان‌هایی چون تهران، اصفهان و خراسان رضوی عنوان کرد که سکنا گزیدن در این مناطق به دلایل اقتصادی و عمدتا به علت قیمت بالای خانه در مراکز استان‌هاست. کسی که متمایل به زندگی در روستا یا شهری کوچک است انتخابش شهر‌های اقماری اطراف مراکز استان‌ها نیست، چراکه این شهر‌ها عمدتا از نظر تراکم جمعیت، آلودگی و فضای شهری مشکلاتی دارند. اگر بپذیریم که افراد عمدتا به دلیل قیمت خانه و کاهش هزینه‌ها در شهر‌های اقماری زندگی می‌کنند اینکه امکاناتی در حد درآمدشان نداشته باشند مشکلات را دو چندان می‌کند.

در شهر‌ها و شهرک‌هایی که جمعیت بالایی دارند خدمات آموزشی تا حد مناسبی ارائه می‌شود و ممکن است افراد فقط برای ورود به دانشگاه مجبور به رفتن به شهر‌های دیگر شوند. با این حال باید خدمات آموزشی با کیفیت وجود داشته باشد تا افراد مجبور نباشند برای دسترسی به این خدمات سفر‌های کوتاه و بلند روزانه را تجربه کنند

چه در ایران و چه در سایر کشور‌ها معمولا فروشگاه‌هایی وجود دارد که اجناس را برای افرادی با درآمد‌ها حداقل عرضه می‌کنند. حمل و نقل، مراکز آموزشی، خدمات درمانی و … باید ویژگی‌های خاصی داشته باشند تا متناسب با درآمد یک جمعیت حداقلی‌بگیر باشند. هر چند با بزرگ شدن شهر‌های اقماری در مواردی این خدمات ایجاد شده، اما در بسیاری جاها هم این خدمات در دسترس شهروندان نیست. به طور مشخص لازم است در مناطق کارگرنشین تعاونی‌های کارگری فعالیت ویژه‌ای داشته باشند. مراکز درمانی مربوط به تامین اجتماعی، خیریه‌ای و با قیمت مناسب نیز در بیشتر شهر‌ها و شهرک‌های اقماری و کارگرنشین وجود ندارد یا بسیار کم است. اگر بتوان این خدمات را افزایش داد بسیاری از مشکلات این مناطق کاهش یافته و مشکلات مراکز استان‌ها نیز کمتر می‌شود.

فعالیت تعاونی‌های کارگری

فتح‌الله بیات (دبیر اجرایی خانه کارگر شرق تهران) در گفتگو با ایلنا عنوان می‌کند: در استان‌های مختلف شهر‌های اقماری وجود دارند که در این شهر‌ها افرادی ساکن هستند که حقوق حداقلی می‌گیرند و در مواردی برای کار مجبور به مسافرت روزانه به مراکز استان‌ها هستند. این افراد برای کاهش هزینه خود به سمت حاشیه مراکز استان‌ها رفته‌اند، بنابراین باید خدماتی متناسب با درآمد و وضعیت اقتصادی‌شان به آنها داده شود.

او ادامه می‌دهد: به‌طور مشخص فردی که در این مناطق زندگی می‌کند نیازمند اجناسی است که در تعاونی‌ها و با قیمت مناسب عرضه می‌شوند. بر این اساس چنین فردی باید به تعاونی‌های کارگری مصرف دسترسی داشته باشد.

رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی ایران با تاکید بر اینکه دایر کردن فروشگاه‌های زنجیره‌ای که اجناس تعاونی را عرضه می‌کنند گام اول برای کمک به وضعیت ساکنان شهرک‌ها و شهر‌ها اقماری است، بیان می‌کند: نباید به دلیل اینکه این افراد یک شهر یا شهرک اقماری را برای زندگی انتخاب کرده‌اند، برای تهیه اجناس با قیمت مناسب مجبور به مراجعه به مراکز استان‌ها یا شهر‌های دیگر شوند.

او در ارتباط با خدمات درمانی هم می‌گوید: در مورد احداث بیمارستان هم ضوابطی وجود دارد، یعنی باید در یک شهر یا شهرک جمعیت به عددی برسد که بتوانیم بیمارستانی در آنجا احداث کنیم. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت هر شهر و شهرک بیمارستان داشته باشد. با این حال باید دسترسی آسان و مناسب به مراکز درمانی و کلینیک‌ها وجود داشته باشد. افراد باید به راحتی بتوانند به پزشک و خدمات درمانی برسند و در مورد عمل‌های تخصصی نیز امکان انتقال بیمار وجود داشته باشد.

بیات در مورد خدمات آموزشی نیز عنوان می‌کند: در شهر‌ها و شهرک‌هایی که جمعیت بالایی دارند خدمات آموزشی تا حد مناسبی ارائه می‌شود و ممکن است افراد فقط برای ورود به دانشگاه مجبور به رفتن به شهر‌های دیگر شوند. با این حال باید خدمات آموزشی با کیفیت وجود داشته باشد تا افراد مجبور نباشند برای دسترسی به این خدمات سفر‌های کوتاه و بلند روزانه را تجربه کنند.

به دلیل قیمت بالای خانه در شهر‌های بزرگ و مراکز استان‌ها عمده جمعیتی که در شهر‌ها و شهرک‌های اقماری زندگی می‌کنند کسانی هستند که حداقل حقوق را دریافت می‌کنند. آنها گاه برای رسیدن به محل کار باید چند کیلومتر راه بپیمایند، چراکه برای مثال در مرکز استان کار می‌کنند یا در شهر‌های بزرگ‌تر

رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی ایران با بیان اینکه ایجاد امکانات در شهر‌ها و شهرک‌های اقماری هم به سود این شهر‌ها و هم به سود مراکز استان‌هاست، می‌گوید: در صورتی که تردد افرادی که در این شهر‌ها و شهرک‌ها هستند به مراکز استان‌ها کم شود مشکلاتی مثل آلودگی هوا و ترافیک شهر‌های بزرگ هم کم می‌شود. بر این اساس باید تلاش کنیم این خدمات را در اختیار ساکنان این شهر‌ها قرار دهیم.

تبدیل شهر خواب به شهر بیداری

اصطلاح شهر خوابگاهی که در مورد بسیاری از شهر‌ها و شهرک‌های اقماری استفاده می‌شود نشان دهنده این است که زندگی در این شهر‌ها شکل و شمایل خاص خودش را دارد. شاید بخشی از این شکل و شمایل مربوط به دسترسی‌ها و امکانات شود. وقتی شهری فقط ویژه خواب باشد تعلق خاطر و هویت‌یابی از آن سخت است و ساکنان آن جز مشکلاتی که پیرامون دسترسی به امکانات دارند، با مشکلات دیگری نیز مواجه می‌شوند. مطالعات توسعه‌ای ثابت می‌کند لازم است با ایجاد تغییراتی شهر‌های خوابگاهی یا شهر‌های خواب را به شهر‌های بیداری تبدیل کرد. فضای شهری و امکانات تاثیر غیرقابل انکاری در موفقیت چنین طرحی دارد. لازم است شهر‌ها و شهرک‌های اقماری جاذبه‌هایی پیدا کنند و خودبسنده باشند، یعنی اینکه ساکنان این شهر‌ها برای تامین نیاز‌های خود از دسترسی به کالا‌های مختلف گرفته تا دسترسی به خدمات درمانی و آموزشی نیازمند مراجعه به شهر‌های دیگر نباشند. این اتفاق نه تنها به بهبود وضعیت ساکنان شهر‌های اقماری می‌انجامد که برخی از مشکلاتی را که سفر روزانه این افراد به مراکز استان‌ها به وجود می‌آورد، از بین می‌برد.