مهارت آموزی و خودشکوفایی نسل جوان با استفاده بهینه از اوقات فراغت
مصطفی فروتن محقق و مدرس علوم رفتاری، استفاده بهینه از اوقات فراغت را عاملی برای مهارت آموزی و خودشکوفایی نسل جوان دانست و اظهار داشت: در صورت توجه مسؤولان و خانوادهها به این مقوله مهم مسؤولیت پذیری در افراد ارتقا می یابد و به فراگیری مهارتهای اجتماعی و ابراز و تخلیه هیجانات می انجامد و فرصتهایی را برای خودشکوفایی و خلاقیت در اختیار فرد قرار میدهد.
به گزارش اقتصاد روز به نقل از گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ چگونگی سپری کردن اوقات فراغت دانش آموزان با فرا رسیدن تعطیلات تابستان به موضوعی مهم برای خانوادهها تبدیل شده است. تعطیلاتی که غنی سازی و مدیریت آن به وسیله والدین و متولیان امر تا میزان زیادی میتواند در بروز خلاقیت و استعدادهای آینده سازان این مرزو بوم تأثیرگذار باشد و کودکان را قادر خواهد ساخت تا حتی علایق شغلی خود را پیدا کنند و با بهره برداری از امکان آزمون و خطا و تجربهاندوزی در این فرصت، آینده خود را رقم بزنند.
برخی از دانش آموزان با این تصور که تعطیلات تابستان، زمانی برای استراحت و تفریح است، این مجال را به بطالت میگذرانند در حالی که به باور کارشناسان، خانوادهها میتوانند با هدایت و راهنمایی فرزندان خویش، این اوقات را به زمانی برای آموزشهای سرگرم کننده بدل سازند تا نقطه عطفی در زندگی آنان باشد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به منظور واکاوی بیشتر موضوع تفریح و اوقات فراغت دانش آموزان با «مصطفی فروتن»روانشناس و مدرس علوم رفتاری به گفت وگو پرداخت.
اهمیت اوقات فراغت در زندگی فردی
برای ورود به بحث اوقات فراغت و بررسی اهمیت و تأثیر آن در زندگی انسان میبایست بر این نکته تاکید کرد که اوقات فراغت و داشتن فضای امن و آرام در آن از جایگاه ویژه ای برخوردار است و تمام اندیشمندان، فلاسفه و بزرگان دینی به این مهم توجه دارند. در صحیفه سجادیه دعای زیبایی با این مفهوم وجود دارد که «خداوندا اگر ما را فراغت و آسایشی مقدر فرمودهای چنان کن که به هنگام آسایش در امان بمانیم و نه گناهی ما را گرفتار سازد و نه ملالتی به ما برسد.»
یکی از مسائل مهمی که در زندگی انسان امروزی به ویژه نوجوانان و جوانان وجود دارد، توجه به بحث اوقات فراغت است چراکه اگر زمینه فعالیت متناسب با هنجارهای اجتماعی برای این قشر در نظر گرفته نشود، ناهنجاریهای فراوانی را برای آنها به دنبال خواهد داشت، بنابراین متخصصان علوم تربیتی و جامعه شناسان همواره بر این مهم تاکید کردهاند تا افراد بتوانند به نوعی از این مقوله استفاده بهینه کنند زیرا در غیر این صورت پیامدهای جبرانناپذیری به جامعه وارد میشود با توجه به این موضوع که دانش آموزان بیشتر تحت تأثیر آسیبهای اجتماعی قرار دارند، پس توجه به پدیده اوقات فراغت از اهمیت زیادی برخوردار است.
استفاده بهینه از اوقات فراغت
پُر کردن اوقات فراغت میبایست بهینه باشد و این مقوله از مهمترین مسائل زندگی انسان محسوب میشود و اهمیت آن در خصوص آینده سازان که سرمایه ارزشمند اجتماعی کشور به شمار میروند، جایگاه ویژه ای دارد. برپایه نتایج تحقیقات مختلفی که در داخل و خارج از کشور انجام شده یکی از علل اصلی انحرافات قشر نوجوان و جوان فقدان کلمه بهینه در پُر کردن اوقات فراغت است و به دلیل آنکه امکان دارد، تنشها، فشارهای ذهنی و روانی اوقات فراغت افراد را تحت تأثیر قرار دهد، بهترین شرایط برای اصلاح عادتهای ناپسند و رفتارهای نامطلوب افراد میتوانند در ماجرای اوقات فراغت اتفاق بیافتد.
تمدن بشری حاصل استفاده بهینه از اوقات فراغت
فرهنگ لغتهای مختلف، تعریفهای متفاوتی را از اوقات فراغت دارند، اوقات را هنگام و دوره زمانی دانسته و از فراغت تعریفهایی چون آسایش، استراحت، آرامی و متضاد گرفتاری از کار و شغل ارائه دادهاند اما در تعریفی عامیانه از این مقوله میتوان گفت که اوقات فراغت به «زمان آزاد» یا «یک زمان فروخته نشده که متعلق به خود فرد است» گفته میشود و اگر در جامعهای به مبحث اوقات فراغت به درستی پرداخته نشود، این موضوع میتواند ملال آور ترین، بی بارترین و مفسده برانگیزترین لحظات زندگی یک فرد باشد تا جایی که اندیشمندان مختلف معتقدند که تمدن بشری حاصل استفاده بهینه از اوقات فراغت است.
از نگاه تخصصی اوقات فراغت یک پدیده اجتماعی به شمار میرود که میتواند به زندگی ما معنا دهد و حتی در بحث هویت سازی از آن استفاده کرد. فعالیتهای اوقات فراغت سبب مسؤولیت پذیری، فراگیری مهارتهای اجتماعی و ابراز هیجانات میشود و فرصتهایی را برای خودشکوفایی و خلاقیت در اختیار فرد قرار میدهد و فعالیتهای اوقات فراغت باید در راستای ارضای نیازهای انسان باشد، نیازهایی که به صورت ذاتی و فطری هر انسانی با آن مواجه است. بر پایه نظر «تیلمن شیل» جامعه شناس آلمانی اوقات فراغت به کسب تجربه جدید، استراحت و تفریح، هویت یابی، امنیت، خلاقیت، ارتقای فهم و درک، تعامل و خدمت به دیگران، برتری طلبی و فعالیت برای سلامت جسم میانجامد.
اوقات فراغت؛ شمشیری دولبه
کارکردهای اوقات فراغت در سطوح فردی و اجتماعی سنجیده میشود تا مهارتهایی که فرد در اوقات فراغت فرامی گیرد، برای فرد و جامعه مفید باشد، پُر کردن اوقات فراغت مانند شمشیری دولبه به شمار میرود که اگر به آن درست پرداخته شود، میتواند اتفاق مثبتی در زندگی فرد باشد اما در صورتی که این اوقات به خوبی مدیریت نشود و همنشینی با افراد نادرست که شایستگی لازم را برای برقراری ارتباط ندارند، آثار مخربی بر زندگی فرد بر جای میگذارد و از دیگر آسیبهایی که میتوان در این باره نام برد باید به افراط در استفاده غیرضروری از فضاهای مجازی و بازیهای اینترنتی اشاره کرد.
گذراندن بی برنامه اوقات فراغت به بی تحرکی، انزوای اجتماعی و کسالت فرد منجر میشود. اوقات فراغت به معنای آزاد شدن از دوره مصرف انرژی و ارزشیابی دوباره انسان از خود است. تمام انسانها دوست دارند تا اوقات فراغت خود را با تفریحات لذت بخش، نشاط آور و با احساس آرامش سپری کنند و گاهی این موضوع سبب میشود تا افراد به دامها و آسیبهایی دچار شوند و بدین ترتیب قدرت و توان نیروی فعال و پویای جامعه از میان میرود. بنا بر اعتقاد جامعه شناسان، جامعهای سالم است که در آن افراد بتوانند نیازهای زندگی خود را از طریق اشتغال متعارف برطرف کنند و از سرگرمیهای سالم و روابط انسانی خوب لذت ببرند و برای سپری کردن اوقات فراغت هرگز راهی برای انحراف به آسیبهای اجتماعی وجود نداشته باشد.
اوقات فراغت میبایست یک چارچوب و اصولی داشته باشد که مسؤولان و خانوادهها با نگاه تخصصی به این مقوله میتوانند در حقیقت فضایی را ایجاد کنند که افراد به کارکردهایی که در ارتباط با بحث فراغت وجود دارد، دست یابند و لذت لازم را نیز از اوقات فراغت ببرند. در ارتباط با وقوع هر پدیده اجتماعی، مجموعهای از عوامل اثرگذار هستند، بخشی از راهکارهای مدیریت اوقات فراغت برعهده مسؤولان و قسمتی دیگر متوجه خانوادههاست اما در بُعد سیاست گذاران باید به این امر اشاره کرد که این موضوع به یک نیازسنجی بر پایه الگوهای سنی و تخصصی نیاز دارد تا آنها با بحث سببشناسی و ریشه یابی آسیبهای اجتماعی به صورت تخصصی روی این حوزه سرمایهگذاری کنند و با تفکیک عناصر و متغیرهای مختلف یک راهکار و سازکاری را طراحی کنند که ضمانت اجرایی داشته باشد.
خانواده کارکرد بسیار مهمی در این ارتباط دارد و به عنوان نخستین و مهمترین نهاد اجتماعی در هنگام اوقات فراغت افراد خانواده را دور هم جمع میکند و باعث ایجاد صمیمیت و ارتقای ارزشهای خانوادگی در میان آنها میشود اما گاهی خانوادهها به منظور پُر کردن اوقات فراغت فرزندان خود، بدون توجه به علایق فرزندان به پرداخت هزینههای غیر ضروری میپردازند که در این میان توجه به نیازسنجی و استعدادیابی کودکان از اهمیت بسیاری برخوردار است. خانواده برای هر فرزند خود میبایست به صورت جداگانه، برنامههای تخصصی مطابق با تیپ شخصیتی او طراحی کند.
از این رو اوقات فراغت به عنوان مبحثی که میتواند آینده شغلی و عاطفی افراد را متأثر سازد باید مورد توجه ویژه قرار بگیرد تا جامعه بشری که امروزه نسبت به مهارتآموزی بیانگیزه شده است و دیگر رغبتی برای یادگیریها ندارد از این رخوت و سستی موجود فاصله بگیرد.