حال و روز بد تالاب بین‌المللی “هامون”

به گزارش اقتصاد روز از زابل، تصویر امروز شرایط تالاب بین‌المللی هامون واقع در منطقه سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان برای افرادی که شناختی از شرایط منطقه ندارند و احیاناً در سه ماهه نخست سال جاری به منطقه سیستان سفر کرده باشند و سری به تالاب هامون زده باشند، شاید قابل تصور نباشد؛ تالابی که اوایل سال جاری پرآب شده بود، امروز تقریباً در حال خشک شدن کامل است.

این موضوع اما برای مردم سیستان تازگی ندارد و قصه پرغصه خشکی تالاب هامون و در پی آن مرگ میلیون‌ها ماهی و پراکنده شدن ریزگردهای بستر تالاب در پی وزش بادهای 120 روزه سناریوی تکراری هرساله مردم سیستان است؛ مردمی که انگار در سال‌های اخیر به طور کامل از سوی مسئولان ملی به فراموشی سپرده شده‌اند.

حیات تالاب بین‌المللی هامون وابسته به آب رودخانه هیرمند است که منشأ آن در خاک افغانستان است و حیات منطقه سیستان وابسته به هامون است. هامون خشک سلاح طوفان 120 روزه را با گرد و غبار و ریزگرد مسلح می‌کند تا ریه و زندگی مردم  را نشانه رود؛ از سوی دیگر خشکی تالاب هامون اشتغال صیادان، دامداران و کشاورزان را تهدید می‌کند و به همه‌ این مشکلات مرگ ماهیان و سایر موجودات زنده را نیز باید اضافه کرد.

طوفان و گرمای شدید اندک آب هامون را خشکاند

منبع تامین آب تالاب هامون حق‌آبه‌ای است که باید از جانب کشور افغانستان تامین شود اما این امر در حدود 20 سال اخیر محقق نشده و تنها آب ورودی به تالاب در اصطلاح محلی آب “دشتمال” یعنی آب‌های غیرقابل مهاری است که در پی بارندگی از سوی افغانستان وارد خاک ایران می‌شد. امسال با ورود سیلاب حدود 50 درصد تالاب هامون آبگیری شد، در نقاط مختلف عمق آب بستر هامون بین پنج سانتیمتر تا دو متر رسید و در پی آن انبوهی از ماهیان به تالاب راه پیدا کردند.

طوفان و گرمای شدید هوا اما همین اندک آب را خشک کرد؛ به گفته کارشناسان در سال حدود چهار متر تبخیر آب در منطقه داریم، بنابراین برای زنده نگه داشتن تالاب و دائمی شدن و فصلی نبودن آب آن باید همتی بلند در دیپلماسی تامین آب پای کار باشد چرا که حق‌آبه هامون آبی غیر از سیلاب یا دشتمال فصلی است و در واقع حق‌آبه تالاب بین‌المللی هامون که به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره ثبت جهانی شده باید از طریق دیپلماسی از افغانستان دریافت شود. شغل عمده مردم سیستان صیادی، کشاورزی و دامپروری است، بنابراین معیشت مردمان سیستان به تامین آب هامون وابسته است و در فصولی از سال که هامون زنده است این معیشت تامین می‌شود.

مشکلات ناشی از خشکی هامون در مرگ ماهیان و پرندگان و سایر موجودات خلاصه نمی‌شود، باید معیشت جایگزین برای ذینفعان تالاب محیا کرد؛ به عبارتی باید طوری مدیریت شود که تمامی ذی‌نفعان منتفع شوند؛ هوایی پاک، معیشتی پویا و چرخه زندگی تالاب مورد اهمیت است و این امر در با آب پایدار و مدیریت منابع آبی قابل تحقق است.

مسئولان برای صیادان سیستان فکر شغل جایگزین باشند

یکی از صیادان سیستان در گفت‌وگو با تسنیم با بیان اینکه تاکنون اقدامی از جانب مسئولین برای اشتغال جایگزین صیادی صورت نگرفته، اظهار داشت: اگر چه به جهت ثبت جهانی تالاب هامون بودجه‌هایی برای مدیریت و احیای آن تخصیص پیدا کرده و هر روز از زبان مسئولین بیان می‌شود اما هنوز حرکت مثبتی در این زمینه مشاهده نکرده‌ایم.

جواد صیادی ادامه داد: پیشنهاد صیادان این است که اگر “چاه نیمه” چهارم برای آب کشاورزی احداث شده مجوز رهاسازی بچه ماهی در آن داده شود و پیشنهاد می‌دهیم دو گونه ماهی “بیگ هد و فیتوفاگ” در تالاب رهاسازی شود؛ از این طریق معیشت صیادان تامین خواهد شد.

ماهیان تلف شده توسط مردم به فروش می‌رسد

مدیرکل شیلات آب‌های داخلی استان سیستان و بلوچستان  اظهار داشت: اولویت اصلی اداره‌کل حفاظت محیط زیست به عنوان متولی دریاچه هامون مهار ریزگردها است و به همین دلیل در تلاش است که آب وارد شده به منطقه در سطح وسیع‌تری پخش شود تا بتواند کانون‌های گرد و غبار را مهار کند.

عیسی شاهرودی ادامه داد: اگر شیلات بخواهد آب را در یک سطحی نگه دارد تا بتواند ماهی پرورش دهد و ماهی افزایش وزن یابد و در نهایت از تلفات جلوگیری شود نمی‌تواند چرا که دستکاری در بستر تالاب و ایجاد گودال طبق قوانین محیط زیست ممنوع است و اجازه چنین کاری را نداریم.

وی با بیان اینکه شیلات برای صید ماهیان تالاب هامون پای کار است، افزود: جوامع و تعاونی‌های صیادی را در بحث صید ماهیان پای کار آوردیم؛ مردم چند ماه است که مشغول امرار معاش هستند اما یک جاهایی آنقدر سطح آب با عمق کم وسیع است که دیگر امکان صید نیست. ماهی‌هایی که تلف می‌شوند هدر نمی‌روند و توسط مردم خشک شده و به کارخانجات پودر ماهی ارسال می‌شود؛ امسال تقریباًٌ 140 تن ماهی خشک شده به خارج استان ارسال شده است.

مدیرکل شیلات آب‌های داخلی استان سیستان و بلوچستان اظهار داشت: ذخایر تالاب هامون از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین یکی از مهمترین وظایف ما حفظ ذخایر ژنتیکی گونه‌های بومی ماهی سیستان است و در مورد تکثیر و حفظ ذخایر گام‌های بلندی برداشته شده است.

وی خاطرنشان کرد: در بحث بسته‌بندی ماهی به صورت پایلوت امسال در “کشتارگاه خوشه طلایی” مقداری انجام شد. فردی نیز متقاضی احداث شرکت بسته‌بندی است و به دنبال دریافت مجوز و ثبت برند است تا صیادان و استخرداران ماهی را با به این شرکت تحویل دهند تا پس از بسته‌بندی بشود به خارج استان ارسال گردد.

امکان رهاسازی ماهی در “چاه نیمه چهارم” وجود ندارد

محمد دلمردای مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان در مورد امکان ماهی‌ریزی در چاه نیمه چهارم  اظهار داشت: ماهی‌ریزی پیشنهاد خوبی است اما در صورتی این امکان وجود دارد که ورودی آب به چاه نیمه چهارم را جداگانه در نظر بگیریم و هیچ ارتباطی بین چاه نیمه چهارم و سوم که منبع تامین آب شرب است برقرار نباشد. اگر این ارتباط باشد چون ماهی بر خلاف جهت آب حرکت می‌کند، ماهیان به چاه نیمه سوم وارد می‌شوند؛ همچنین قطع ارتباط بین چاه نیمه‌ها به دلیل ورود سیلاب با حجم بالای آب امکان ندارد و باید ارتباط بین چاه نیمه‌ها برقرار باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان نیز اظهار داشت: در راستای جلوگیری از مهاجرت مردم سیستان و پیشگیری از ایجاد بیماری‌های تنفسی ناشی از وزش بادهای 120 روزه و پراکنده شدن ریزگرد بستر تالاب، اولویت ما در مدیریت منابع آبی تالاب هامون بحث برقراری کیفیت مناسب هوا، مهار ریزگردها و حفظ پوشش گیاهی تالاب است. ذی‌نفعان تالاب هامون مانند صیادان به عنوان خط مقدم بهره‌برداری از آن نیز مانند سایر شهروندان هوای پاک می‌خواهند، بنابراین باید یک سری اقداماتی انجام شود تا بتوانیم هوا را پاک نگه داریم.

وحید پورمردان در رابطه با هامون هیرمند و بازگشایی دایک گفت: سال 91  به دلیل اینکه بدترین شرایط تالاب هامون را داشتیم، محیط زیست در هامون هیرمند دایک ایجاد کرد، آن زمان حق‌آبه فقط 60 میلیون مترمکعب در چاه نیمه داشتیم که به محض ورود به تالاب پخش و خشک می‌شد بنابراین دایک ایجاد شد تا آب در این محل جمع شود و صیادان بتوانند صیادی کنند و گردشگری اطراف کوه خواجه رونق بگیرد.

وی ادامه داد: در سال 98 و 99 که آب خوبی وارد تالاب شد به این جمع‌بندی رسیدیم سطح بیشتری از تالاب احیا شود و اینکه که چرا باید آب را در یک مکان نگه داریم تا تبخیر شود و رسوبات آن باعث از بین رفتن گودال‌های طبیعی اطراف کوه خواجه شود، بنابراین موضوع دایک در شورای تامین استان سیستان و بلوچستان مطرح شد و دستور بازگشایی دایک را گرفتیم. در هامون هیرمند نزدیک به 85 هزار هکتار پوشش گیاهی احیا شد و لانه‌گزینی پرندگان را شاهد بودیم؛ این پوشش گیاهی مانند چتری بر بستر تالاب هامون مانع برخواستن ریزگرد می‌شود.

برای ایجاد اشتغال جایگزین 11 میلیون یورو اختصاص یافت

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان بیان کرد: حق‌آبه زیست محیطی تالاب هامون 60 میلیون مترمکعب است که آن را بخش بخش کردیم و به صورت هدفدار به تالاب هامون می‌فرستیم تا رطوبت تالاب را حفظ کنیم و به آب ورودی بعدی برسانیم؛ تاکنون نیز دو مرحله 10 میلیون مترمکعبی و یک مرحله 15 میلیون متر مکعبی به تالاب تزریق شده است.

پورمردان در رابطه با ایجاد شغل جایگزین برای ذینفعان تالاب هامون بیان کرد: سازمان حفاظت محیط زیست طرحی را به سازمان بین‌المللی UNDP ارائه داده تا معیشت جایگزین برای صیادان، کشاورزان و دامداران ذینفع تالاب ایجاد شود و برای این طرح 11 میلیون یورو اعتبار اختصاص یافته و مدیر ملی دارد تا این امورات را پیگیری کند.

وی در رابطه با ایجاد گودال در بستر تالاب گفت: طرح باید مطالعه شود، پژوهشکده و دانشگاه نظر بدهند، بدون مطالعه و تحقیق نمی‌شود صحبتی مطرح کرد و این طرح را رد و یا تایید نمی‌کنم. ما نمی‌توانیم در تالاب دستکاری کنیم، ایجاد گودال شاید عد‌ه ای از مردم را خوشحال کند اما در نهایت اگر ایرادی باشد خود مردم ضرر می‌بینند.

منبع: تسنیم